“Kem Âlât İle Kemâlât Olmaz”
Giriş
7226 SK. Geçici Madde 3/1-a[1] uyarınca: “İbraz süresinin son günü 30/4/2021 ilâ 31/5/021 (bu tarihler dahil) tarihleri arasına isabet eden çekler, bu tarihler arasında ibraz edilemez; 1/6/2021 tarihinden sonra, kalan ibraz süresi içinde ibraz edilebilir.”
Anılan hükmün gerekçesinde; tam kapanma ile birlikte ticari hayatta meydana gelecek yavaşlamanın tacir ve esnaf bakımından olası olumsuz etkilerini azaltabilmek ve tam kapanma dönemi içinde ödemelerini planlayabilmelerine imkân verebilmek amacıyla, tacir ve esnafın 30.4.2021 ila 31.5.2021 tarihleri arasına isabet eden kambiyo senedinden ve özellikle çek ve bonodan kaynaklanan borçları ile kamu idarelerine olan borçlarına ilişkin olarak 2021 yılı Mayıs ayı sonuna kadar yasal takip başlatılmamasının amaçlandığı ifade edilmiştir.
Söz konusu düzenlemeyle Covid-19 salgın hastalığı nedeniyle uygulanan kısıtlama tedbirleri kapsamında çekini bankaya ibraz edemeyen alacaklının hakkının korunmasının yanı sıra borçlunun ödeme günü bu tarihler arasına denk gelen borçlarını 01.06.2021 tarihinden sonra ödeyebilmesine de imkân sağlanmak istenmiştir.
Yapılan bu düzenleme gerekçede belirtilen amacını gerçekleştirmekten uzaktır.
Yapılan birinci hata, çekin karşılığı olsun olmasın, ibraz yasağı getirilmiş olması,
İkinci hata ise, hükmün uygulama alanının çekin ibraz süresinin son gününe göre belirlenebilecek olmasıdır.
Bu çerçevede, yapılan düzenlemenin uygulanacağı süre bir ay gibi kısa bir zaman dilimini kapsadığından konuya ilişkin kanaatimi fazla detaya girmeden kısaca belirtmeye çalışacağım.
A. Çekin Karşılığı Olsun Olmasın İbraz Yasağı Getirilmiş Olması
Kanunla yapılan düzenlemeyle karşılığı olsun olmasın bütün çekler bakımından ibraz yasağı getirilmiş olması, çek hamillerinin (alacaklı) alacağını, borcunu ödeyebilecek durumda olan çek hesabı sahiplerinden de tahsil edememesi gibi bir sonuç ortaya çıkarmaktadır. Başka bir ifade ile 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a ile borcunu ödemek isteyenin, bunu ödeme imkânı elinden alınmış durumdadır. Geçici madde 3/1 a düzenlemesi ekonomi piyasasının tedirgin olmasına neden olmuş ve Ticaret Bakanlığı 7226 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun Geçici 3 Üncü Maddesinin Birinci Fıkrasının (A) Bendinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğ (“Tebliğ”)[2] ile bu konuya açıklık getirmeye çalışmıştır. Anılan Tebliğe göre;
“a) İbraz süresinin son günü, 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihleri arasına isabet eden çeklerin, belirtilen tarihler arasında bankaya ibraz edilmesi halinde, çek hesabı sahibinin hesabında çekin karşılığının bulunması kaydıyla çek bedelinin ödenmesi gerekmektedir.
b) İbraz süresinin son günü, 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihleri arasına isabet eden çeklerin, belirtilen tarihler arasında bankaya ibraz edilmesi ve çek hesabı sahibinin hesabında çekin karşılığının bulunmaması halinde, 1/6/2021 tarihinden önce 5941 sayılı Çek Kanunu kapsamında karşılıksızdır işlemi yapılmayacaktır. 1/6/2021 tarihinden sonra ise söz konusu çeklerle ilgili gerekli işlemler yapılabilecektir.”
7226 SK. Geçici Madde 3/1-a ile karşılığı olsun olmasın bütün çekler için ibraz yasağı getirilmiş olmasına rağmen, Tebliğ ile kanunda yer almayan ikili bir ayrıma gidilmiştir. Nitekim Tebliğ uyarınca ibraz süresinin son günü 30.04.2021 ila 31.05.2021 tarihleri arasına isabet eden çeklerin karşılığının bulunması kaydıyla çek bedelinin ödenmesi gerekmekte, çekin karşılığının bulunmaması halinde ise karşılıksızdır işlemi yapılmaması gerekmektedir. Bu durumda bir çelişki ortaya çıkmaktadır. Zira 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a ile ibraz süresinin son günü 30.04.2021 ila 31.05.2021 tarihleri arasına isabet eden tüm çekler için ibraz yasağı getirmiş olmasına rağmen, bu çekler Tebliğ uyarınca ibraz edilebilecektir. Tebliğ uyarınca ibraz edilen çekin karşılığı varsa ödenecek olup, çekin karşılığının olup olmadığı da ancak ibraz ile öğrenilebilecektir.
Kanunun vermediği bir imkânı Tebliğ ile vermenin hukuki sakıncasına girmemekle beraber, Tebliğ ile elde edilmesi amaçlanan pratik sonuç, borcunu ödemek isteyen kişinin borcunu ödemesine bir fırsat vermekten başka bir şey değildir. Şayet borçlu kişi borcunu ödemek niyetinde değilse, bu durumda çekle işleyen hesabındaki parayı bir şekilde (havale yada nakit çekme gibi) sıfırlayarak (Ticari ahlaka uygun olmamakla birlikte) kanunun verdiği ödememe imkanından yararlanabilecektir.
B. Hükmün Uygulanmasının İbraz Süresinin Son Gününe Göre Belirlenebilecek Olması
7226 SK. Geçici Madde 3/1 a. düzenlemesiyle ilgili ikinci sorun, tarihlerin hesaplamasında ibraz süresinin son gününün dikkate alınacak olmasıdır ve düzenleme kanun gerekçesinde belirtilen amacı gerçekleştirmekten uzaktır. Çünkü, çekte ibraz süreleri, on gün, bir ay ve üç ay olmak üzere üç ayrı gruptan oluşur.
TTK m. 796’ya göre,
“(1) Bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün; düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.
(2) Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Bu bakımdan, bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdenize sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve aynı şekilde Akdenize sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde ödenmesi gereken çekler aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır.
(3) Birinci ve ikinci fıkralarda yazılı süreler, çekte yazılı olan düzenlenme tarihinin ertesi günü başlar.”
Çekin ödeme yeri ile keşide yeri aynı yer ise, çek on gün içinde ibraz edilmelidir. Bu süre çekte yazılı olan düzenleme tarihinin ertesi günü başlayacaktır. Buna göre, on günlük ibraz süresine tabi olan çeklerde, düzenleme tarihi 22.05.2021 veya daha sonra olan çeklerin ibraz süresinin son günü 01.06.2021 tarihi veya daha sonraki tarihlere tekabül etmekte olup, bu çekler 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a’nın uygulama alanına girmez. Keza yine on günlük ibraz süresine tabi olan çeklerden, düzenleme tarihi 19.04.2021 veya daha önce olan çeklerin ibraz süresinin son günü 29.04.2021 tarihine veya daha önceki bir tarihe tekabül ettiğinden, bu çekler de hükmün uygulama alanı dışındadır. Ezcümle 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a hükmü, on günlük ibraz süresine tabi olan çeklerden 19.04.2021 ve daha önce düzenleme tarihli olan çekler ile 22.05.2021 ve daha sonra düzenleme tarihli olan çekler hakkında uygulama alanı bulmaz. Dolayısıyla bu çekler bakımından 30.04.2021-31.05.2021 tarihleri arasında ibraz yasağı söz konusu değildir.
Buna karşılık 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a hükmü, düzenlenme tarihleri 20.04.2021-21.05.2021 tarihleri arasında olan on günlük ibraz süresine tabi çekler hakkında uygulama alanı bulur ve bu çekler bakımından 30.04.2021-31.05.2021 tarihleri arasında ibraz yasağı söz konusudur.
Çekin ödeme yeri ile keşide yeri farklı yer ise, çek bir ay içinde ibraz edilmelidir. Buna göre, bir aylık ibraz süresine tabi olan çeklerde, düzenleme tarihi 30.04.2021 veya daha sonra olan çeklerin son ibraz günü de 01.06.2021 tarihine veya sonraki bir tarihe tekabül ettiğinden[3], bu çekler hükmün uygulama alanı dışındadır. Keza yine bir aylık ibraz süresine tabi olan çeklerden düzenleme tarihi 28.03.2021 veya daha önce olan çeklerin son ibraz günü 29.04.2021 tarihi veya daha önceki tarihlere tekabül etmekte olup bu çekler 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a’nın uygulama alanına girmez. Ezcümle 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a hükmü, bir aylık ibraz süresine tabi olan çeklerden 28.03.2021 ve öncesi düzenleme tarihli olanlar ile 30.04.2021 ve sonrası düzenleme tarihli olan çekler hakkında uygulama alanı bulmaz. Buna karşılık 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a hükmü, düzenlenme tarihleri 29.03.2021 ilâ 29.04.2021 tarihleri arasında olan bir aylık ibraz süresine tabi çekler hakkında uygulama alanı bulur ve bu çekler bakımından 30.04.2021-31.05.2021 tarihleri arasında ibraz yasağı söz konusudur.
Sonuç
İbraz süresi on gün olan çeklerden, düzenleme tarihi 22.05.2021 ve sonrası olanlar ile, ibraz süresi bir ay olanlar çeklerden düzenleme tarihi 30.04.2021 ve sonrası olanlar hakkında 30.04.2021 ilâ 31.05.2021 tarihleri arasında ibraz yasağı bulunmamaktadır.
Bu çerçevede, ileri tarihli çek keşide etmiş olanların, çekin 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a hükmü kapsamında olup olmadığını tespit edebilmek için, çeklerinin ibraz sürelerini dikkatlice hesap etmiş olmaları gerekmektedir. Aksi halde çekin karşılıksız kalmasından dolayı, çekle işleyen hesabın sahipleri, hem hukuki[4] hem de cezai[5] sonuçlarla karşı karşıya kalacaklardır.
Diğer taraftan, eldeki çekin 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a hükmü kapsamında olup olmadığının doğru belirlenememesi halinde çek hamilleri açısından da süresinde ibraz etmemenin sonuçları ortaya çıkacaktır (Bkz. TTK m. 808. Başka bir ifade ile bu kişiler müracaat hakkını kaybedecektir[6].
Sonuç olarak, aceleye getirilmiş ve özensiz hazırlanmış bir kanuni düzenleme, elde edilmek istenen sonucu gerçekleştirmekten uzak olduğu gibi, uygulamada sorun yaratacak bir durumdadır.
“Kem âlât ile kemâlât olmaz”
Dipnotlar
30.4.2021 tarihli ve 31470 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 7318 sayılı Kanunun 15’inci maddesi ile 7226 sayılı Kanuna Geçici Madde 3 eklenmiştir. ↩︎
30.4.2021 tarihli ve 31470 sayılı Mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. ↩︎
30.04.2021 düzenleme tarihi olduğundan, ibraz süresi ertesi gün olan 01.05. 2021’de başlar. Böylece çekin ibraz süresinin son günü, bir sonraki ayın aynı günü olan 01.06.2021 olur. ↩︎
Türk Ticaret Kanunu m. 793/3 uyarınca; “Muhatap nezdinde karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan bir çek düzenleyen kişi, çekin karşılıksız kalan bedelinin yüzde onunu ödemekle yükümlü olduktan başka, hamilin bu yüzden uğradığı zararı da tazmin eder.”. ↩︎
Çek Kanunu m. 5 uyarınca; “Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur.”. ↩︎
Hamil tam kapanma sebebiyle, TTK m. 811’de mücbir sebepler başlığı altında düzenlenen imkândan yararlansa dahi, tam kapanmanın 17.05.2021 tarihinde sona ermesine rağmen, 7226 SK. Geçici Madde 3/1-a düzenlemesinde belirlenmiş olan son tarih 31.05.2021’dir. ↩︎
