Fevkalade Hallerde Adalet Hizmetlerinin Yürütülmesi ve Süreler Hakkında Kanun Önerisi

A) Öneri Hakkında Açıklama

Ortaya çıkan salgın sebebiyle adlî hizmetlerin yürütülmesinde bazı tereddüt ve sorunlarla karşılaşılmıştır. Özellikle sürelerin işlemesi, işlemlerin nasıl yapılacağı hakkında hak arama, adalete erişim ve hak kaybı olup olmayacağı konusunda tedirginlik doğmuştur. Böyle hallere ilişkin olarak İcra ve İflâs Kanunu’ndaki düzenleme dışında özel bir hüküm bulunmamaktadır. Bu durum mevzuatımızda bir boşluk olduğunu göstermektedir. Kaldı ki, adlî hizmetin yürütülmesine engel olabilecek deprem ve su baskını gibi doğal bir afet, insanî sebepler, sağlık sebepleri gibi genel veya bölgesel sorunla her zaman karşılaşılabilir. Böyle durumlarda her seferinde ayrı tedbir almak farklı sonuçlar doğurabilecektir. Ayrıca böyle durumlara kanun koyucunun önceden hazırlıklı olması ve sistemin ne yapacağını bilmesi de önemlidir.

Hukuki güven ve belirlilik önceden durumun bilinmesi ve ona göre hareket edilmesini gerekli kılar. Bu sebeple, konuyla ilgili çerçeve bir düzenleme yapılması gerekliliği dikkate alınarak bir düzenleme önerisinde bulunulmuştur. Bu öneri, teknik anlamda bir olağanüstü hal ve benzeri ilâna gerek duyulmadan, belirli hallerde adlî hizmetlerin daha sağlıklı ve hak aramaya zarar vermeden yürütülmesine imkânı tanımaktadır.

Sadece uzmanlık alanlarımız dışında kaldığında ceza ve infaz hususları boş bırakılmıştır.

B) Önerinin Kanun Maddeleri Şeklinde Düzenlenmesi

Aşağıda yapılacak düzenleme bakımından kanun tekniğine uygun olarak önerilen hükümleri yer almaktadır.

Amaç ve Kapsam

Madde 1- (1) Bu Kanunun amacı, salgın hastalık, yangın, doğal afet, kamu düzenini bozacak haller ile günlük hayatı kısmen veya tamamen durduracak derecede bölgesel, sektörel veya genel bir felâket ya da sorunun ortaya çıkması durumunda adlî hizmetlerin yürütülmesi, adalete erişim ve hak aramaya ilişkin hususları düzenlenmektir.

(2) Bu Kanun, adlî hizmetlerin yürütülmesi kapsamında adlî ve idarî yargı alanındaki yargılamalar, ilk derece, bölge adliye ve bölge idare mahkemelerinde yapılacak işlemler, icra ve infaz hukuku alanında yürütülecek hizmetleri düzenler.

(3) Birinci fıkrada belirtilen durum ortaya çıktığında hak arama ve başvurulara ilişkin zamanaşımı ve hak düşürücü süreler ile hak aramaya yönelik diğer başvuru süreleri de bu kanun kapsamında yer alır.

Uygulama Zamanı ve Alanı

Madde 2- (1) Bu Kanun salgın hastalık, yangın, doğal afet, kamu düzenini bozacak haller ile günlük hayatı kısmen veya tamamen durduracak derecede bölgesel, sektörel veya genel bir felâket ya da sorunun ortaya çıkması durumunda Cumhurbaşkanının kararıyla bölgesel, sektörel veya genel olarak uygulamaya girer. Kararda gerekirse bölge, sektör ve alanlar ya da genel bir uygulama olduğu belirtilir. Kararda adlî hizmetlerin ne şekilde yürütüleceğine ilişkin gerekli açıklamalara ve sınırlamalara yer verilir.

(2) Yukarıdaki fıkrada belirtilen hallerin gerçekleşmesi durumunda, başlangıç ve sona erdiği gün kararda belirtilerek üç aya kadar düzenleme yapılabilir. Sürenin birer ay uzatılması mümkündür.

Sürelere Etkisi

Madde 3- (1) Bu kanun kapsamında Cumhurbaşkanı kararında belirtilen sürenin başlangıcı ile sona ermesi arasında, zamanaşımı süreleri, hak düşürücü süreler ile hak aramaya yönelik ihtar, ihbar, arabuluculuk, uzlaştırma gibi başvuru süreleri işlemez. Bu süreler, belirtilen halin ortadan kalkmasından itibaren kaldığı yerden devam eder.

Alınacak Tedbirlerin Uygulanması

Madde 4- (1) Bu kanun kapsamında alınacak tedbirlerin takibi ve uygulanması konusunda Adalet Bakanlığı yetkilidir. Yargılamaya ilişkin konularda Hakimler ve Savcılar Kurulunun görüşünü alınır. Türkiye Barolar Birliğinin de görüşü alınarak işbirliği yapılır.

(2) İlgili veya her yargı bölgesinde adalet komisyonu başkanlığı, başsavcılık ve baro başkanlığı temsilcilerinin yer aldığı bir koordinasyon kurulu ile yürütülecek faaliyetler takip edilir. Kurulun başkanı adlî yargı komisyon başkanıdır.

Yargılama Faaliyetlerinin Yürütülmesi ve Tebligatlar

Madde 5- (1) Bu kanun ve kanuna göre çıkartılan Cumhurbaşkanlığı kararı kapsamında, öncelikle duruşma, keşif gibi fiilen yürütülmesi gereken işlemler ile tebligatların nasıl gerçekleştirileceği ya da hangi süreler ile erteleneceği konusunda Hâkimler ve Savcılar Kurulunun görüşünü alınarak Adalet Bakanlığı yetkilidir. Gerektiğinde ilân edilen sürede veya o süre içinde belirli bir zaman dilimde tüm yargılama faaliyetlerinin durdurulması ve ertelenmesine karar verilebilir.

(2) Elektronik yolla işlem yapılmasına ve işlerin takip edilmesine engel bulunmayan hallerde öncelikle bu yol uygulanır. Ancak bu yolla iş ve işlem yapılmasının sakıncalı olacağı ya da hak kayıplarına yol açacağı durumlarda da yukarıdaki fıkra hükmü geçerlidir.

(3) Yargılama faaliyetlerinin tamamen durdurulması ya da ertelenmesi gerekmeyen durumlarda ve acele işler bakımından adlî işlerin ve hizmetlerin yürütülmesini sağlayacak şekilde belirli mahkemeler ve yargı mercileri ile icra daireleri ve diğer birimler nöbetçi olarak görev yapar, acele işlere karar verir.

Yargılamalarda Acil İşler, Süreler ve Tedbirler

Madde 6- (1) Bu kanun kapsamında ilân edilen zaman içerisinde yargılamaya ilişkin tüm süreler durur ve işlemez. Bu süreler, belirtilen halin ortadan kalkmasından itibaren kaldığı yerden devam eder

(2) Bu kanun kapsamında ilân edilen zaman içerisinde aciliyeti bulunan ihtiyati tedbir, ihtiyati haciz, delil tespiti, yürütmenin durdurulması, tutukluluk ve koruma tedbirleri gibi yargılamalar ile mutlak anlamda yargısal bir karara ihtiyaç duyulan çekişmesiz yargı işlerinde, nöbetçi yargı organları öncelikle bu zorunluluğu tespit ederek gerekli kararları verirler. Kararın verilmesi sırasında kararın ilgili şartları yanında, ilân edilen fevkalade halin etkisi ve sonuçları da ayrıca değerlendirilir. Kararda, kararın icrası ve yerine getirilmesinin mevcut durum içerisinde nasıl ve ne şekilde olacağına ilişkin hususlar ayrıca ve açıkça belirtilir. Bu kararlara karşı, itiraz ve kanun yoluna başvuruya ilişkin olarak işleyecek süreler hakkında yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır.

İcra Takiplerine İlişkin Süreler ve Tedbirler

Madde 7- (1) Bu kanun kapsamında ilân edilen zaman içerisinde İcra ve İflâs Kanununun 330 uncu maddesi hükümleri uygulanır ve icra takipleri durur. Duran takiplerle ilgili olarak süreler işlemez. Bu süreler, belirtilen halin ortaya kalkmasından itibaren kaldığı yerden devam eder. Cumhurbaşkanlığı kararında icra işlerine ilişkin olarak özel durumlar ve takiplerin durmasından kaynaklanan hak kayıpları ve dürüstlük kuralına aykırı davranışlar hakkında gerekli düzenlemelere yer verilir.

(2) Adalet Bakanlığı icra işlemlerinin yürütülmesi için bu kanun kapsamında gerekli tedbirleri alır, zorunluluk halleri için gerekli düzenlemeleri yapar.

(3) İhtiyati tedbir, ihtiyati haciz, muhafaza tedbiri gibi zorunlu işlemlerin uygulanması gereken durumlarda ilgili kanun hükümleri ve bu kanun kapsamında ilân edilen duruma göre gerekli tedbirler alınarak işlemler zorunluluk ölçüsünde yerine getirilir.

Ceza ve İnfaz İşlerine İlişkin Tedbirler

Madde 8- Bu kısmın konunun uzmanlarınca düzenlenmesi uygun olacaktır.

Geçici Hükümler

Geçici Madde 1- Covid-19 salgın hastalığından kaynaklı fevkalade durum sebebiyle bu kanunun yürürlüğe girmesinden sonra gerekli komisyonların kurulması ile zaman ve hazırlık gereken işlerde, yargılamayla ilgili konularda Hakimler ve Savcılar Kurulunun görüşünü alarak gerekli tedbirleri almak bakımından Adalet Bakanlığı yetkilidir.

Yürürlük

Madde 9- (1) Bu kanunun sürelerle ilgili 3. maddesi 12.03.2020 tarihinden itibaren, diğer hükümleri ise yürürlüğe girdiği tarihten itibaren uygulanır.

Yürütme

Madde 10-