Amerika Birleşik Devletleri İkinci Trump Dönemi Tarifeleri: Uluslararası Ticaret Hukuku ve Dünya Ticaret Örgütü

Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) Başkan Donald Trump’ın ikinci dönemi 20 Ocak 2025 tarihinde, imzaladığı ve bazı alanlarda gerek ulusal gerekse uluslararası alanda sansasyonel etkileri olan birçok “yürütme emri” (executive order) ile başlamıştır. Bu kararların önemli bir bölümü uluslararası ticarete getirdiği yüksek tarifelere ilişkindir. Getirilen tarife değişiklikleri öncelikle Trump’ın ilk döneminde başlattığı değişikliklerle dönüşen eski Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (North American Free Trade Agreement-NAFTA) üyelerinden Kanada ile başlamıştır. Taraflarına göre değişen adlarıyla ABD için USMCA (The United States-Mexico-Canada Agreement), Kanada için CUSMA (The Canada-United States-Mexico Agreement) ve Meksika içinse TMEC (Tratado entre México, Estados Unidos y Canadá)’in halihazırda tarafları olan Meksika ve Kanada için getirilecek değişikliklerde önemlidir. Örneğin 23 Ocak tarihinde Kanada ve Meksika’ya uygulanacak yüzde 25'lik tarifeler güncellenmiş ve ek analiz yöntemleri eklenmiştir.^[1] Amerika’nın NAFTA sürecinden beri ekonomik entegrasyonu hedeflediği Kanada ve Meksika’ya karşı ilk adımları atması, Trump döneminin uluslararası ticaret hukuku ve küresel ve/veya bölgesel birliklere bakış açısını da göstermiş olmaktadır.

Trump’ın ilk döneminde de yukarıda bahsedildiği üzere NAFTA’nın dönüşümü, özellikle de atamaları engelleyerek Uyuşmazlık Çözüm Mekanizmasını işlevsiz hale getirmesi ve böylelikle Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)’ne yaklaşımı, yine birçok alanda ve Avrupa Birliği (AB) dahil birçok ülkeye tarife uygulaması mevcuttu, ancak ikinci döneminde henüz başında olsa da uygulamalarının kapsamı, muhatabı ve tarzı ilk döneminden farklılaşmaktadır. Yeni tarifeler konusunda ikinci adım ise Çin’e karşı atılmıştır. İlk döneminde de ticaret savaşlarının ana aktörü olan Çin özellikle de o tarihten beri olan gelişmelerle kazandığı rol ile yeni düzenlemelerin ana muhatabı olmuştur. 6 Şubat tarihinde Çin'den ithal edilen ürünlere uygulanan “de minimis” muamelesine son verilmiş, daha sonra karar ertelenmiş, sonra tekrar uygulanmasına karar verilmiştir. “De minimis” muamelesi (hoşgörülebilirlik kuralı) ürünün değerinin ülkenin belirlediği eşiğinin altında kaldığı durumlarda vergi ve gümrükten muaf olarak kabul edilebilmesidir.^[2] Ayrıca Çine uygulanacak tarifeler önce 27 Şubat, daha sonra 4 Mart, en son 8 Nisan 2025 tarihlerindeki yürütme emirleriyle oran 125%’e yükseltmiştir. O arada Çin 8 Nisan 2025 tarihinde ABD’nin uyguladığı ek tarifelere ilişkin DTÖ’ye başvurmuştur.^[3]

En son kapsamlı güncellenmiş ülke tarife listesi ise, 2 Nisan 2025 tarihli “ABD'nin Büyük ve Kalıcı Yıllık Mal Ticareti Açıklarına Katkıda Bulunan Ticaret Uygulamalarını Düzeltmek için İthalatın Karşılıklı Tarife ile Düzenlenmesi”^[4] (Regulating Imports With a Reciprocal Tariff to Rectify Trade Practices that Contribute to Large and Persistent Annual United States Goods Trade Deficits)’nde düzenlenmiştir. İlgili yürütme emrinde, genel hatlarıyla ürünlerdeki yıllık ticaret açığı incelendiğinden, DTÖ tarifeleri, “en çok gözetilen ülke” (most favored nation clause-MFN) etkisi de dikkate alınarak düzenlenmiştir. Ayrıca “En büyük görevim ülkenin ve vatandaşlarının ulusal ve ekonomik güvenliğini sağlamaktır” vurgusu da yapılmış ve düzenlemede aksi belirtilmedikçe, tüm ticaret ortaklarından yapılan tüm ithalata ek bir “ad valorem vergi” uygulanarak küresel ticaret akışlarının yeniden dengeleneceği açıklanmıştır.^[5] Ülke listesi uygulanacak tarife oranları Ek 1’de^[6], ürünler listesi ise Ek 2’de^[7] belirtilmiştir.

Bu süreci dünya ve ABD piyasalarındaki tepkisel değişiklikler, Çin’in ABD mallarına getirdiği ek tarifeler ve Trump’ın dünya siyasetinde çok alışılmadık müzakere dili izlemiş, son olarak güncellenmiş tarifelerin uygulanmasının 90 gün ertelenmesine ilişkin yürütme kararı imzalanmıştır. 9 Nisan 2025 tarihli “Karşılıklı Tarife Oranlarının Ticaret Ortaklarının Misilleme ve Uyumunu Yansıtacak Şekilde Değiştirilmesi“ (Modifying Reciprocal Tariff Rates To Reflect Trading Partner Retaliation And Alignment) başlıklı “yürütme emriyle”^[8] 2 Aralık 2025 tarihli yürütme emrinde belirtilen ülkelere uygulanacak tarifelerin uygulanması 90 gün ertelenmiştir. Yürütme emrinde gerekçe olarak, 75'ten fazla diğer yabancı ticaret ortağının ABD’nin endişelerini ele almak üzere başvurduğu, bu adımların karşılıklı olmayan ticari düzenlemeleri düzeltme ve ekonomik ve ulusal güvenlik konularında ABD ile yeterince uyum sağlama yönünde attıkları önemli bir adım olarak görüldüğü vurgulanarak, uygulanan bireysel ad valorem vergilerin 90 gün süreyle geçici olarak askıya alınmasına karar verilmiştir.^[9] Çin’in ABD menşeli tüm mallara getirdiği 84 oranında gümrük vergisi sebebiyle Çin, bu yürütme emrindeki erteleme kararından hariç tutulmuş bilakis Çin’in tarife oranları yüzde 84’den 125’e yükseltilmiştir.^[10]

Gelişmeler tüm dünyada konuşulmakta ve belirsizlik ortamında olası ihtimaller üzerinde tartışmalar devam etmektedir. Ancak bu tartışmalar sürerken uluslararası ticaret hukukunun mevcut yapısı unutulmamalı, bilakis tartışmalar bu çerçeve içerisinde yapılmalı, mevcut yapıya olası alternatifler geliştirilecekse de hem mevcut uluslararası ticaret hukukuna uygunluğu dikkate alınmalı hem de sistemin tıkanan yönlerine çözüm aranmalıdır. Bu değerlendirmeler yapılırken mevcut ulusal yaklaşımların, özellikle ABD ve AB’nin yaklaşımlarının dikkate alınması sürecin nasıl işleyeceğine ışık tutacaktır.

Benzer kaygılarla DTÖ Genel Direktörü Dr. Ngozi Okonjo-Iweala 9 Nisan tarihinde bir açıklama yayınlamıştır. Açıklamada özetle; aralarındaki ticaretin küresel ticaretin yaklaşık %3'ünü oluşturduğu ABD ile Çin arasında tırmanan ticari gerilimin ikili ticarette keskin bir daralma yaşanması riski oluşturduğuna, olumsuz makroekonomik etkilerin iki ülke dışında başta en az gelişmiş ülkeler olmak üzere diğer ekonomilere de yayılacağına ve küresel ticaretin jeopolitik hatlar boyunca parçalanma potansiyelinin endişe verici olduğuna değinilmiştir. Yapılan açıklamada DTÖ’nün diyalog için hayati bir platform olduğu vurgulanarak tüm DTÖ üyeleri iş birliği ve diyalog yoluyla çözüme davet edilmiştir.^[11]

İzlenecek yol haritasında Trump’ın ilk dönemimde uygulanan tarifeler ve akabinde izlenen yol dikkate alınabilir. Ancak Trump’ın ilk döneminden sonraki koşullardaki değişiklikleri incelemek önemlidir. Örneğin Covid-19 Pandemi dönemi ve o dönemin getirdiği değişiklikler dikkate alınmalıdır. Söz konusu değişiklikler arasında; Çin’in o dönemde ve sonrasında artan ticari gücü, Biden yönetiminde pandemi döneminde yaşanan sıkıntılar, belirli alanlarda dışarıya özellikle de Çin’e bağımlı olma sebebiyle ve tekrar benzer sıkıntıları yaşamamak ve o süreci telafi etme düşüncüsüyle getirilen “ABD Çipler ve Bilim Yasası (USA Chips and Science Act)^[12]”, “Enflasyon Azaltma Yasası” (Inflation Reduction Act)^[13] gibi yeni düzenlemeler, Rusya-Ukrayna savaşı ve özellikle Trump’ın tekrar başa geldiği dönemde AB ile yaşanan fikir ayrılıkları, belirli ürünlerin öneminin artmış olması örneğin yarı iletkenler (semiconductor), elektrikli araçlarda ya da akülerde kullanılan madenler, son dönemde ABD’nin Ukrayna görüşmeleri devam ettirdiği “değerli mineraller anlaşması” (critical minerals deal), ekonomik faktörler örneğin Amerika’nın kendi içindeki özellikle belirli kesimin için alım gücünün düşmesi gibi bir çok değişiklik bulunmaktadır. Sonuç olarak günümüzde ABD’nin değişen dinamikler içinde getirdiği tarifeler hem kapsam hem de oran olarak farklıdır, ancak izlenecek yol mevcut uluslararası ticaret hukuku kuralları çerçevesinde, temel olarak da DTÖ kapsamında ilerlemelidir.

Trump yönetiminin birçok alanda getirdiği değişikliklerin birlikte ele alınması, çözüm önerileri açısından iyi bir başlangıç olacaktır. Örneğin söz konusu değişiklikler içinde çevre/iklim konusunda özellikle iklim yasalarını eleştiren yaklaşımı, en son 8 Nisan 2025 tarihli “Amerikan Enerjisini Devlet Aşırılığından Korumak” (Protecting American Energy From State Overreach) başlıklı eyaletlerin iklim değişikliğine ilişkin yasalarının anayasaya aykırı ve uygulanamaz olması sebebiyle yasalarının uygulanmasının durdurulmasına yönelik düzenlediği^[14] “yürütme emri”^[15] gibi ya da yatırım alanında “ABD Çipler ve Bilim Yasası” kapsamında farklı yaklaşımla getirmek istediği değişiklikler gibi, örneğin 31 Mart 2025 tarihli “Amerika Birleşik Devletleri Yatırım Hızlandırıcısının Kurulması“ (Establishing The United States Investment Accelerator) başlıklı “yürütme emri” gibi^[16] veya “Enflasyon Azaltma Yasası” kapsamında yine 20 Ocak 2025 tarihli “Amerikan Enerjisini Serbest Bırakmak” (Unleashing American Energy) başlıklı “yürütme emri”^[17] gibi değişikliklerin hem sorunları anlamak hem de etkili çözüm önerileri getirmek açısından birlikte ele alınarak genel bir değerlendirme yapılması daha faydalı olacaktır. Ancak bu yazıda tarifeler ve uluslararası ticaret örneği üzerinden bir değerlendirme yapılması, daha sonra ilgili diğer alanlarla değerlendirmeye devam edilmesi amaçlanmıştır.

Olağan çözüm: DTÖ Mekanizması

Tariflerin muhatabı ülkelere bakıldığında, bazı ülkelerin ABD’ye uyguladıkları tarifelerde artışa gittikleri görülmüştür. Örneğin oranlarda Çin ilk adımda %34 tarife artışı planlarken, ABD %104’e, akabinde Çin %84’e, son olarak ABD %125’e yükseltme kararı vermiştir. Kanada benzer şekilde Amerikan arabalarına %25 tarife uygulama kararı almıştır.^[18]

Bazı ülkeler ise Trump’ın en son tarifeleri ertelemeye ilişkin imzaladığı yürütme emrinde de bahsettiği üzere ABD ile müzakere yolunu tercih etmişler. İlgili yürütme emrinde 75'ten fazla yabancı ticaret ortağının ABD’nin endişelerini ele almak üzere başvurduğundan bahsedilmiştir.

Ancak üye ülkelerin DTÖ kurallarına aykırılık iddiası ile DTÖ’ye başvurma imkânları da bulunmaktadır. Trump’ın göreve başlamasından itibaren, getirilen ABD düzenlemelerine karşı DTÖ’ye altı başvuru yapılmıştır. Başvuru yapan ülkeler sırasıyla: 5 Şubat tarihinde Çin, ABD tarafından Çin menşeli mallara uygulanan yeni tarife tedbirlerine ilişkin olarak^[19], 5 Mart tarihinde Çin, ABD'nin Çin menşeli mallara uyguladığı yeni tarife tedbirlerini ele almak üzere^[20], aynı tarihte (5 Mart) Kanada, ABD tarafından Kanada menşeli mallara uygulanan yeni tarife tedbirlerine ilişkin^[21], 13 Mart tarihinde Kanada, ABD'nin Kanada'dan gelen bazı çelik ve alüminyum ürünlerine uyguladığı ithalat vergilerine ilişkin^[22], 7 Nisan tarihinde Kanada, Kanada'dan gelen otomobil ve otomobil parçalarına %25 vergi uygulayan ABD tedbirlerine ilişkin olarak^[23], bu tarih itibarıyla son olarak 8 Nisan 2025 tarihinde Çin’in ABD'nin tüm ticaret ortaklarından yapılan ithalata 5 Nisan'dan itibaren geçerli olmak üzere uygulayacağı %10 ek vergi ve Çin'den yapılan ithalata 9 Nisan'dan itibaren geçerli olmak üzere %34 ek vergi uygulamalarına ilişkin^[24] olarak ABD ile DTÖ anlaşmazlık istişaresi taleplerinde bulunmuştur.

DTÖ kapsamında yapılan ihtilaf istişareleri taleplerinde gerekçelere genel hatlarıyla bakıldığında:

Çin, ABD tarafından Çin menşeli mallara uygulanan yeni tarife tedbirlerine ilişkin olarak^[25]: Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasına (General Agreement on Tariffs and Trade-GATT) “En Çok Gözetilen Ülke Kaydı” başlıklı 1994 Madde I:1’e ve “Taahhüt Listeleri” başlıklı GATT 1994 Madde II:1(a) ve (b) aykırı olduğu iddiasıyla anlaşmazlık istişare talebinde bulunulmuştur.^[26]

5 Mart tarihinde Çin, ABD'nin Çin menşeli mallara uyguladığı yeni tarife tedbirlerine ilişkin olarak yine benzer şekilde^[27]: GATT 1994 Madde I:1 ve GATT 1994 Madde II:1(a) ve (b) aykırılık iddia edilmiş, getirilen düzenlemelerin ayrımcı ve korumacı nitelikte olduğu ve DTÖ kurallarına aykırı olduğu belirtilmiştir.^[28]

5 Mart tarihinde Kanada, ABD tarafından Kanada menşeli mallara uygulanan yeni tarife tedbirlerine ilişkin^[29] itirazda GATT 1994 Madde I:1 ve GATT 1994 Madde II:1(a) ve (b) aykırılık iddiasına ek olarak söz konusu tedbirler transit halindeki mallara gümrük vergisi uyguladığından, GATT 1994 Madde V’e de aykırı olduğu, son olarak söz konusu tedbirlerin, mümkün olduğu ölçüde, gümrük vergileri ve harçların tahsil edilmeyeceği de minimis bir sevkiyat değeri veya vergiye tabi tutar öngörmediğinden, “Ticaretin Kolaylaştırılması” Anlaşması (The Trade Facilitation Agreement-TFA)'nın 7.8.2(d) Maddesine aykırı olduğu iddia edilmiştir.^[30]

13 Mart tarihinde Kanada, ABD'nin Kanada'dan gelen bazı çelik ve alüminyum ürünlerine uyguladığı ithalat vergilerine ilişkin^[31], yine GATT Madde II (a) ve (b)’ye aykırı olduğu iddia edilmiştir.^[32]

7 Nisan tarihinde Kanada, Kanada'dan gelen otomobil ve otomobil parçalarına %25 vergi uygulayan ABD tedbirlerine ilişkin olarak^[33], GATT 1994 Madde II:1(a) ve (b)’ a ek olarak tedbirlerin gümrük düzenlemelerinin veya usul gerekliliklerinin küçük ihlalleri için önemli cezalar öngörmesi sebebiyle GATT 1994 Madde VIII:3’e aykırı olduğu iddia edilmiştir.^[34]

Son olarak 8 Nisan 2025 tarihinde Çin’in^[35] itirazında GATT 1994 Madde I:1, Madde II:1(a) ve (b) ek olarak, ABD'nin söz konusu tedbirleri yeknesak, tarafsız ve makul bir şekilde uygulamaması nedeniyle Madde X:3(a)’ya, ayrıca Gümrük Değerleme Anlaşması (Customs Valuation Agreement) madde 1.1 ve 8’e , GATT 1994 madde VII:1, VII:2(a), (b) ve (c), Sübvansı̇yonlar ve Telafı̇ Edı̇cı̇ Önlemler Anlaşması (Agreement on Subsidies and Countervailing Measures-SCM) Madde 1’e aykırı olduğu iddia edilmiştir.^[36]

İstişare süreci sonucunda bir anlaşmaya varılmaması durumunda uyuşmazlıkların halli mekanizması gereği panel oluşturulacaktır. Tarifelerin yükseltilmesine ilişkin gerekçelerde DTÖ kurallarına uygunluk denetiminde dikkate alınacaktır. Genel hatlarıyla ABD tarifelerinin yükseltildiği yürütme kararı gerekçelerine bakıldığında genellikle dayanarak olarak ticari ilişkilerinde mütekabiliyetin olmaması sebebiyle ortaya çıkan büyük ve kalıcı ticaret açığının yarattığı ulusal acil durumu ele almak iddiasıyla: 1977 tarihli Uluslararası Acil Ekonomik Güçler Yasası (International Emergency Economic Powers Act-IEEPA), Ulusal Acil Durumlar Yasası (National Emergencies Act), 1974 tarihli Ticaret Yasası (Trade Act of 1974) Bölüm 604 ve ABD Kanunu (United States Code), başlık 3, bölüm 30 düzenlemelerine dayanılmıştır.^[37]

Gerekçeler “ulusal güvenlik” (national security) sebebine dayandırılmıştır, oysa ilerleyen günlerde iç hukukta ya da siyasi olarak bu kadar geniş kapsamda “ulusal güvenlik” argümanın kullanılmasına konusu da tartışılabilecektir. Ayrıca DTÖ uyuşmazlık çözümü mekanizması kapsamında “ulusal güvenlik” tarifelerinin niteliği, koruma önlemleri niteliği (safeguard measures) olup olmadığı, öyleyse sonuçları da gündeme gelebilecektir.

AB açısından durumun ayrıca incelenmesi önemlidir. Şöyle ki AB, ABD’nin önemli ticaret ortaklarındandır. Ayrıca uluslararası ticaret hukukunun, kurumların, küresel ya da bölgesel iş birliklerinin bundan sonra nasıl ilerleyeceği konusunda da AB ile gelişmelerin incelenmesi önem taşımaktadır.^[38] Değerlendirme yapılırken Trump’ın ilk döneminde uygulanan tarifelere ilişkin gelişmeler de dikkate alınabilir. Ancak mevcut gelişmeler biraz farklılık göstermektedir. En son 90 gün ertelenen tarife oranlarında AB’ye uygulanacak oran %25 olarak belirtilmiştir.

Her ne kadar AB’nin, DTÖ üyesi olarak itirazlarını DTÖ bünyesinde yapması gerekse de AB’nin Trump’ın ilk döneminde yaşadığı tarifeler krizinden sonra yürürlüğe koyduğu bir yasal düzenlemeden bahsetmek gerekir. Bu bağlamda AB’nin 27 Aralık 2023 tarihinde yürürlüğe girmiş “Zorlama Karşıtı Araç”^[39] (Anti-Coercion Instrument-ACI) düzenlemesi bulunmaktadır.^[40] Düzenlemeye ve düzenlemeye ilişkin açıklayıcı bilgilere bakıldığında: düzenlemenin ekonomik zorlamalara karşı caydırıcı bir unsur olarak tasarlandığı, ülkenin zorlamayı kaldırmayı reddetmesi halinde AB'ye gümrük tarifelerinin uygulanması, hizmet ticaretine ve fikri mülkiyet haklarının ticaretle ilgili yönlerine kısıtlamalar getirilmesi ve doğrudan yabancı yatırımlara ve kamu ihalelerine erişimin kısıtlanması gibi bir çok karşı tedbir getirme imkanı sunmaktadır.^[41] Tüzük, ekonomik baskıya karşı AB eylemi için bir çerçeve oluşturmakta, zaman çizelgeleri gibi izlenecek bir dizi prosedürü belirlemektedir.^[42]

Henüz uygulanmamış olan bu düzenlemenin, uygulanması durumunda DTÖ kuralları açısından sorun yaratıp yaratmayacağı da ayrıca incelenmesi gereken bir konudur. DTÖ kurallarının ihlaline karşılık vermek üzere karşı tedbirler uygulamak için bir araç olmayacağı belirtilmiş olmasına rağmen^[43] uygulanması durumunda DTÖ kuralları açısından detaylı incelenmesi gerekecektir. İlerleyen günlerde AB bu düzenlemeyi özellikle de yeni tarifeler getirmesi durumunda ABD’ye karşı kullanıp kullanmayacağı izlenmeye devam edilecektir.

Sonuç

Trump ikinci döneminin başlamasıyla birlikte hızlıca tarifeleri yükselttiği gibi uluslararası ticareti de etkileyecek ulusal düzenlemelerde, örneğin “ABD Çipler ve Bilim Yasası” ve “Enflasyon Azaltma Yasası” ile ilgili temel değişiklikler yapmaya başlamıştır. Ancak kritik ürünlerde tarife yükseltilmesi ve akabinde karşı tarafın tarifeleri yükseltmesiyle yaşanabilecek olası sorunlarda, pandemi kısıtlarını telafi etme düşüncesiyle getirilmiş bahsi geçen ulusal düzenlemelerde yapılan değişiklikler ne kadar detaylı incelenmiştir şüphe götürmektedir. Ayrıca tarifelerin artırılıp, sonra ertelenmesi pazarlık yöntemi olarak düşünülebilirse de belirsizliğin yarattığı ortam maddi kayıplara sebep olduğu için aynı zamanda sorunlu bir yöntem olarak da düşünülebilir. Kaldı ki bu tarz değişkenlik ve belirsizlik şirketler açısından tarifelerin yeniden değişme ihtimaline karşı mevcut durumla devam mı edecekleri yoksa yatırım kararları mı vereceği konusunda karar vermeleri açısından zorlayıcı olacaktır. Ayrıca ne kadar önceden planlanmış bir hamle olduğu yine şüphe götürmektedir. İlerleyen günlerde özellikle iktisatçıların, uluslararası ticaret alanında çalışan uzmanların yapacağı analizler alınan kararların etkili olup olmayacağını/olmadığını, kararların özelikle ara malları (intermediate goods), aşağı akış/sonraki ürünleri (downstream products) nasıl etkileyeceğini/etkilediğini ortaya koyacaktır. Bu bağlamda özellikle ürün bazında yapılacak incelemeler önemli olacaktır. Ayrıca alınan kararların arkasında ulusal ekonomik dengesizlik faktörünün olup olmadığı da tartışılacaktır.

Ancak diğer alanlarda yapılacak analizlerde de önemli olan, konunun mevcut uluslararası ticaret hukuku çerçevesinde değerlendirilmesi gerekliliğidir. Esas alınması gereken kurallar DTÖ bünyesindedir.

Yeni şekillenecek düzen, bölgesel birlikler mi olacaktır? Bu soru tartışılmaya devam edilecektir. Değişen DTÖ, bu değişimin uygulamaya etkisi ve “menşei kuralları”nın (rule of region) önemi, özellikle AB ve AB hukuku bağlamında Türkiye’nin durumu açısından da önemli olacaktır. Örneğin daha yüksek tarifelere muhatap olan Avrupa’ya ürünler, daha düşük tarifelerin uygulandığı Türkiye üzerinden Gümrük Birliği’nin sağladığı serbest dolaşım sayesinde AB’ne gidebilecektir. Tabii ki bu konunun özellikle iktisatçılar ve ticaret alanında çalışanlar tarafından detaylı şekilde incelenmesi ve analiz edilmesi gerekecektir. Burada konu sadece uluslararası ticaret hukuku özellikle de DTÖ kuralları dahilinde ele alınmıştır. Ancak tekrar belirtmek gerekir ki konu birçok farklı alanla etkileşim içindedir. Bu nedenle çözümler açısından da konuya birçok farklı açıdan bakılarak ortak çözüm önerisi getirilmeli gerek uluslararası gerekse ulusal yol haritaları belirlenmelidir.

İlerleyen günler ABD ile yürütülen ikili müzakere sonuçlarını, DTÖ kapsamında atılan hukuksal adımları ve sonuçlarını, alınan kararların ABD içindeki etkisini gösterecektir. Konu birçok boyutuyla tartışılmaya devam edecektir.

Dipnotlar