Resmî Gazetede 30 Nisan 2021 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren 29/4/2021 tarih ve 7318 sayılı Vergi Usul Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 15 inci maddesiyle, 25/3/2020 tarihli ve 7226 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanuna “Geçici Madde-3” başlığı altında aşağıdaki hüküm eklenmiştir.
“GEÇİCİ MADDE 3- (Ek:29/4/2021-7318/15 md.)
(1) Covid-19 salgın hastalığıyla mücadele kapsamında ülke genelinde uygulanan kısıtlamalar dikkate alınarak hak kayıplarının önlenmesi amacıyla;
a) İbraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 (bu tarihler dahil) tarihleri arasına isabet eden çekler, bu tarihler arasında ibraz edilemez; 1/6/2021 tarihinden sonra, kalan ibraz süresi içinde ibraz edilebilir.
b) …”
Hükümden, ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihlerine isabet eden çeklerin, bahse konu tarihlerde ibrazının yasaklandığı anlaşılmaktadır. İşbu değerlendirmenin konusunu da hükümle getirilen “çek ibraz yasağı” oluşturmaktadır.
Konunun başında kısaca belirtmek gerekir ki, Türk Dil Kurumu “ila” sözünü, “belirtilen sayıların da dâhil edildiği aralığı anlatan söz” olarak tanımlamıştır (https://sozluk.gov.tr/). Kanun koyucunun anlaşılabilir olması endişesiyle yer verdiğini düşündüğüm hükmün ilk kısmındaki “İbraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 (bu tarihler dahil) tarihleri arasına isabet eden çekler,” ifade yerine, “İbraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihlerine isabet eden çekler,” ifadesine yer verilseydi de yeterli olacağı kanaatindeyim.
Hukukumuzda çek ibrazına ilişkin, hem 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda hem de 5941 sayılı Çek Kanununda düzenlemelere yer verilmiştir. Hak düşürücü niteliği haiz ibraz süresi, çekte yazılı olan (ileri) düzenleme tarihinin ertesi günü başlamaktadır (TTK 796/III). Bir çek yalnızca iş günleri içinde muhataba ibraz edilebilir (TTK m. 816/I). Buna karşın ibraz süreleri, işgünü olarak değil, gün olarak hesaplanır. Ancak son gün tatile gelirse, ibraz süresi takip eden ilk iş gününe kadar uzamaktadır (TTK m. 816/II). Çeklerde zamanaşımı süresi de, ibraz süresinin bitiminden itibaren işlemeye başlamaktadır (TTK m. 814). İbraz süresi, çekin düzenleme ve ödeme yerine göre on gün, bir ay ve üç ay şeklinde farklılık arz edebilir (TTK m. 796/I-II). İbraz süresinden sonra dahi muhatap kendisine ibraz edilen çekin bedelini, çek hesabında karşılığının bulunması ve düzenleyen tarafından çekten cayılmamış olunması koşuluyla isterse ödeyebilmektedir (ödeme serbestisi) (TTK m. 799/II). Bununla birlikte süresinde muhataba ibraz edilmeyen çek açısından, sonrasında ödememe halinin tespiti ile çek üzerinde imzası bulunan diğer borçlulara (düzenleyen, lehdar, ciranta, aval gibi) başvuru imkânı ortadan kalkmaktadır (TTK m. 808 ve 809). Karşılıksız çeklerde muhatabın her bir çek yaprağı için ödeme yapma yükümlülüğü de, çekin süresinde ibraz edilmemesiyle ortadan kalkmaktadır (Çek K. m. 3/III). Son olarak Çek Kanununda çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında öngörülen cezai sorumluluk da, çekin süresinde ibraz edilmemesi halinde ortadan kalkmaktadır (Çek K. m. 5).
Covid-19 salgınının toplum sağlığı ve kamu düzeni açısından oluşturduğu riski yönetme ve hastalığın yayılım hızını kontrol altında tutma amacıyla 26/4/2021 tarihli Cumhurbaşkanlığı Kabinesi toplantısında alınan kararlar doğrultusunda, 29/4/2021 Perşembe günü saat 19:00’da başlayan ve 17/5/2021 Pazartesi günü saat 05:00’e kadar kesintisiz sürecek tam kapanma dönemine ülke genelinde girilmiştir.
Tam kapanma döneminde uhdelerindeki çekleri süresinde ibraz edemeyecek hamilleri, iki üst paragrafta örnekseme yoluyla yer verdiğimiz hak kayıplarından korumak için değerlendirmemize konu çek ibraz yasağını içeren Geçici 3 üncü maddenin “a” bendinin 7226 sayılı Kanuna eklendiği anlaşılmaktadır. Elbette konun koyucu, çekin karşılığını hesapta bulundurmakla yükümlü kişiyi de ibraz yasağı süresince, karşılığı bulundurmama halinin tüm yasal sonuçlarına karşı bu hükümle korumaktadır. Bununla birlikte çek ibraz yasağının kaleme alınış şekli kanaatimce uygulamada bazı tereddütlerin oluşmasına sebebiyet verebilecek mahiyettedir. Bu tereddütlerin bazılarına değinmek gerekirse;
1. İbraz Yasağı Sürecinde Çekin İbraz Süresi Durmakta Mıdır?
Hükümde, her ne kadar ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihlerine isabet eden çeklerin, bu tarihler arasında ibraz edilemeyeceği belirtilmişse de, aynı tarihlerde ibraz süresinin duracağı açıkça belirtilmemiştir.
Bununla birlikte, ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihlerine tekabül eden çeklerin, 1/6/2021 tarihinden sonrasında kalan ibraz süresinden bahsedilme imkânı bulunmamakta iken, hükümde ibraz yasağına tabi çeklere ilişkin “1/6/2021 tarihinden sonra, kalan ibraz süresi içinde ibraz edilebilir” ifadesine yer verilmesi, kanun koyucunun ibraz yasağına tabi çeklerde ibraz süresinin durmasını amaçladığını göstermektedir.
Bu noktada, Geçici 3 üncü maddenin “a” bendinde düzenlenen ibraz yasağı nedeniyle, “Mücbir Sebepler” başlığını taşıyan TTK m. 811 gereği de ibraz sürelerinin uzayabileceği düşünülebilir. Ancak TTK m. 811’in ikinci fıkrasındaki “ihbar yükümlülüğünün”, üçüncü fıkrasındaki “gecikmeksizin ibraz etme yükümlülüğünün” ve dördüncü fıkrasındaki “ibraza ve ödememe durumunu tespit ettirmeye gerek olmaksızın tanınan başvuru hakkının”, ibraz yasağının amacına aykırı sonuçların doğmasına sebebiyet verebilecek niteliktedir. Bu nedenle Geçici 3 üncü maddenin “a” bendinde düzenlenen ibraz yasağının, “Mücbir Sebepler” başlığını taşıyan TTK m. 811'in kapsamında değerlendirilemeyeceği kanaatindeyim.
2. İbraz Yasağı Sürecinde, Çekin İbraz Süresi Ne Zaman Durur ve Ne Zaman Başlar?
Uygulamada çeklerin ibraz sürelerinin çoğunlukla on gün olduğu dikkate alındığında, ibraz yasağı sürecine tabi bir çekin ibraz süresinin ne zaman duracağı ve ne zaman başlayacağı önem arz eder hale gelmiştir. Hükümde, ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihlerine isabet eden çeklerin, bu tarihler arasında ibraz edilemeyeceği, 1/6/2021 tarihinden sonra, kalan ibraz süresi içinde ibraz edilebileceği açıkça düzenlendiğinden, ibraz yasağına tabi bir çekin ibraz süresinin en son 29/4/2021 tarihinde işlediğinin, 30/4/2021 tarihi itibariyle durduğunun ve duran sürenin 2/6/2021 tarihinden itibaren kaldığı yerden işlemeye devam edeceğinin kabulü gerekmektedir.
Örneğin, ibraz süresi on gün olan 25/4/2021 (ileri) düzenleme tarihli bir çekte, ibraz süresinin 26/4/2021 tarihinden itibaren işlemeye başladığının, 30/4/2021 tarihinde durduğunun ve durma neticesinde kalan ibraz süresinin 2/6/2021 tarihinden itibaren işlemeye devam ettiğinin kabulü gerekmektedir.
| 25/4/21 | 26/4/21 | 27/4/21 | 28/4/21 | 29/4/21 | 30/4/21 | ... | 1/6/21 | 2/6/21 | 3/6/21 | 4/6/21 | 5/6/21 | 6/6/21 | 7/6/21 | Düz.Tar. | 1.Gün | 2.Gün | 3.Gün | 4.Gün | İbraz Süresi Durdu |
5.Gün | 6.Gün | 7.Gün | 8.Gün | 9.Gün | 10.Gün |
3. Hangi Çekler İbraz Yasağı Kapsamındadır?([1])
Geçici 3 üncü maddede yalnızca “ibraz süresinin son günü” 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihlerine isabet eden çeklerin, bu tarihler arasında ibraz edilemeyeceği hususunun düzenlendiği görülmektedir.
Çekin üzerinde yazılı olan düzenleme tarihinin ertesi günü başlayan ibraz süresi;
- Düzenlendiği yerde ödenecek çeklerde on gün,
- Düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecek çeklerde bir ay,
- Düzenlendiği ülkeden farklı bir kıtadaki ülkede ödenecek çeklerde üç aydır([2]) (TTK m. 796).
Peki ibraz sürelerine göre hangi çekler ibraz yasağı kapsamındadır?
a. İbraz süresi “on gün” olan çeklerde:
Üzerindeki yazılı (ileri) keşide tarihi 20/4/2021 ila 21/5/2021 olan çeklerin, on günlük ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihine tekabül edeceğinden, işbu çekler Geçici 3 üncü maddenin “a” bendinde düzenlenen ibraz yasağının kapsamına kanaatimce girmektedir.
Dolayısıyla üzerindeki yazılı (ileri) keşide tarihi “19/4/2021 ve öncesi” ya da “22/5/2021 ve sonrası” olan çeklerin, on günlük ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihine tekabül etmeyeceğinden, işbu çekler Geçici 3 üncü maddenin “a” bendinde düzenlenen ibraz yasağının kapsamına kanaatimce girmemektedir.
b. İbraz süresi “bir ay” olan çeklerde:
Üzerindeki yazılı (ileri) keşide tarihi 29/3/2021 ila 29/4/2021 olan çeklerin, bir aylık ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihine tekabül edeceğinden, işbu çekler Geçici 3 üncü maddenin “a” bendinde düzenlenen ibraz yasağının kapsamına kanaatimce girmektedir.
Dolayısıyla üzerindeki yazılı (ileri) keşide tarihi “28/3/2021 ve öncesi” ya da “30/4/2021 ve sonrası” olan çeklerin, bir aylık ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihine tekabül etmeyeceğinden, işbu çekler Geçici 3 üncü maddenin “a” bendinde düzenlenen ibraz yasağının kapsamına kanaatimce girmemektedir.
c. İbraz süresi “üç ay” olan çeklerde:
Üzerindeki yazılı (ileri) keşide tarihi 29/1/2021 ila 27/2/2021 olan çeklerin, üç aylık ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihine tekabül edeceğinden, işbu çekler Geçici 3 üncü maddenin “a” bendinde düzenlenen ibraz yasağının kapsamına kanaatimce girmektedir.
Dolayısıyla üzerindeki yazılı (ileri) keşide tarihi “28/1/2021 ve öncesi” ya da “28/2/2021 ve sonrası” olan çeklerin, üç aylık ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihine tekabül etmeyeceğinden, işbu çekler Geçici 3 üncü maddenin “a” bendinde düzenlenen ibraz yasağının kapsamına kanaatimce girmemektedir.
Sonuç olarak;
-
İbraz süresi on gün olan çeklerde, yalnızca üzerindeki yazılı (ileri) keşide tarihi 20/4/2021 ila 21/5/2021 olanlar kanaatimce ibraz yasağının kapsamındadır.
-
İbraz süresi bir ay olan çeklerde, yalnızca üzerindeki yazılı (ileri) keşide tarihi 29/3/2021 ila 29/4/2021 olanlar kanaatimce ibraz yasağının kapsamındadır.
-
İbraz süresi üç ay olan çeklerde, yalnızca üzerindeki yazılı (ileri) keşide tarihi 29/1/2021 ila 27/2/2021 olanlar kanaatimce ibraz yasağının kapsamındadır.
Bu durum, kanun koyucunun Geçici 3 üncü maddenin “a” bendiyle amaçladığı “30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihlerinde çekin ibrazını yasaklama” sonucuna, piyasada tedavül eden ve Mayıs/2021’de ödeme için muhataba ibrazı mümkün olan tüm çekler açısından ulaşılamadığı anlaşılmaktadır. Kanun koyucunun amacından farklı bir şekilde ortaya çıkan mevcut durum, kanaatimce hem alacaklı hem de borçlular açısından eşitlik ilkesine de aykırılık teşkil etmektedir.
Son olarak uygulamada “vade atlatma” olarak da isimlendirilen çek üzerindeki yazılı keşide tarihinin paraflanarak yenilenmesi uygulamasına, ibraz yasağının kapsamdan kurtulmak gayesiyle başvurulduğu hallerin de karşımıza çıkacağı kanaatindeyim.
4. İbraz Yasağının Uygulaması Nasıl Gerçekleşecektir?([3])
7226 sayılı Kanun’un Geçici 3 üncü maddesinin “a” bendindeki çek ibraz yasağı, kanaatimce çek hamillerine yönelik getirilmiş emredici nitelikte bir hükümdür. İbraz yasağına tabi çeklerin hamillerinin, hükme uygun şekilde hareket ederek, yasak süresince çekleri muhataba ibraz etmemeleri gerekmektedir. Aksi durum yani çekin ibraz edilmesi hali ise, herhangi bir hukuki sonuç doğurmayacaktır.
Bununla birlikte ibraz yasağının uygulanmasında asıl görev muhataba düşmektedir. Buna göre, ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihine isabet eden bir çekin, bu tarihler arasında hamili tarafından ibrazı halinde muhatabın, çekin karşılığının olup olmadığını dahi araştırmaksızın çeki ibraz edene iade etmesi gerekmektedir. Bu noktada uygulamada yaşanacak sıkıntıları gidermek gayesiyle, ibraz edilen çekin arka yüzüne ya da alonjuna “7226 sayılı Kanun’un Geçici 3 üncü maddesinin “a” bendi gereği işbu çek işleme alınmaksızın ibraz edene iade edildi.” ya da benzeri bir kaydın düşülebileceği kanaatindeyim.
Son olarak Ticaret Bakanlığının 30/4/2021 tarih ve 31470 sayılı “7226 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun Geçici 3 üncü Maddesinin Birinci Fıkrasının (A) Bendinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğ”inde ezcümle, ibraz süresinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihlerine isabet eden çeklerin, belirtilen tarihler arasında bankaya ibraz edilmesi halinde, çekin karşılığının bulunması kaydıyla çek bedelinin ödenmesi; çekin karşılığının bulunmaması halinde ise, 1/6/2021 tarihinden önce 5941 sayılı Çek Kanunu kapsamında karşılıksızdır işlemi yapılmamasının düzenleme altına alındığı görülmektedir.
Ticaret Bakanlığınca çıkarılan 31470 sayılı Tebliğde, çekin karşılığının bulunması kaydıyla çek bedelinin ödenmesine yönelik getirilen alt kademedeki düzenlemenin, geçerliliğini aldığı üst kademedeki 7226 sayılı Kanunun Geçici 3 üncü maddesinin “a” bendinde düzenlenen çek ibraz yasağına aykırılık teşkil ettiği ve uygulamasının muhatabın sorumluluğunu da doğurabileceği kanaatindeyim.
Yazıyı 1/5/2021 tarihinde tamamladıktan sonra, https://blog.lexpera.com.tr/ üzerinden yaptığım incelemede, Sayın Prof. Dr. Vural Seven ve Sayın Dr. Öğr. Üyesi H. Ali Dural tarafından da konunun ayrı ayrı değerlendirildiğini gördüm. Konunun uygulama açısından önemi tekrar tekrar değerlendirilme ihtimalini yükseltmekte ise de, kapsamının dar olması nedeniyle yapılacak bazı değerlendirmelerin benzer nitelik arz edeceği düşüncesinden ötürü yazıyı https://blog.lexpera.com.tr/ üzerinden yayıma gönderme hususunda öncesinde tereddüt yaşadım. Fakat değerli Hocalarımın hoş görüsüne sığınarak, hem emeğimin zayi olmaması hem de konunun tekrar kaleme alınmasının uygulamacıların ve belki de kanun koyucunun dikkatini çekmede olumlu etkisinin olabileceği düşüncesiyle yazıyı yayıma gönderdiğimi siz değerli okuyucularla paylaşmak istedim.
Dipnotlar
Benzer görüş için bkz. Seven, Prof. Dr. Vural: “7318 Sayılı Kanunun 15’inci Maddesiyle Yapılan Çeklere İlişkin Düzenleme Hakkında Değerlendirme”, 1/5/2021, https://blog.lexpera.com.tr/7318-sayili-kanunun-15inci-maddesiyle-yapilan-ceklere-iliskin-duzenleme-hakkinda-degerlendirme/.
Benzer görüş için bkz. Dural, Dr. H. Ali: 7226 Sayılı Kanun’un Geçici 3. Maddesinde Yapılan Değişikle Çeklere İlişkin Getirilen Düzenleme ve Ortaya Çıkardığı Bazı Sorunlar, 1/5/2021, https://blog.lexpera.com.tr/7226-sayili-kanunun-gecici-3-maddesinde-yapilan-degisikle-ceklere-iliskin-getirilen-duzenleme-ve-ortaya-cikardigi-bazi-sorunlar/. ↩︎Bu bakımdan bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdenize sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve aynı şekilde Akdenize sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde ödenmesi gereken çekler aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır (TTK 796/II 2. cümle). ↩︎
Benzer görüş için bkz. Dural, Dr. H. Ali: 7226 Sayılı Kanun’un Geçici 3. Maddesinde Yapılan Değişikle Çeklere İlişkin Getirilen Düzenleme ve Ortaya Çıkardığı Bazı Sorunlar, 1/5/2021, https://blog.lexpera.com.tr/7226-sayili-kanunun-gecici-3-maddesinde-yapilan-degisikle-ceklere-iliskin-getirilen-duzenleme-ve-ortaya-cikardigi-bazi-sorunlar/. ↩︎
