Son dönemde Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Avrupa Birliği (AB), Kanada gibi ülkelerin özellikle Çin’in elektrikli araçlarına yüzde yüz (%100) tarife uygulayacakları tartışılmaktadır. Aynı zamanda başta AB olmak üzere iklim değişikliği konusunda elektrikli araç, batarya gibi ürünlerin sektörünü teşvik edecek birçok karar almaktadır. Ayrıca ABD ve AB arasında da bu alanda ikili ilişkiler sürmektedir. Ancak gerek Çin ürünlerine karşı alınan tarife yükseltme kararlarında gerekse tek taraflı ya da ikili ilişkilerle getirilen düzenlemeler açısından Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) kuralları uygunluk açısından sorun çıkabilecektir. DTÖ uyuşmazlık çözüm mekanizması süreçleri işleyecek ve özellikle “sübvansiyonlar/[1] teşvikler” (subsidies) konusu, “ayrım yapmama ilkesi” (none discrimiation), “ulusal muamele” (national treatment), “yerel ürün kullanma” şartına bağlanma gibi korumacı kararlar ışığında değerlendirilmeye devam edecektir. Çalışmanın sonuç bölümünde DTÖ kapsamında olası çözüm önerilerinden bahsedilecektir.
Çevre konusu tek başına kapsamlı bir çalışma alanıdır, özellikle alandaki uluslararası çalışmalar günümüzde iklim değişikliği başlığı altında birçok açıdan tartışılmaktadır. Ancak çevre düzenlemelerin uluslararası ticaret kuralları ile etkileşimini bulunmaktadır. Çalışmanın amacı iki önemli aktör, ABD ve AB, üzerinden arasındaki anlaşmalara da değinerek çevreye ilişkin getirdikleri/getirecekleri düzenlemelerin ve Çin ürünlerine karşı aldıkları tarife yükseltme kararlarının uluslararası ticaret kuralları ile etkileşimi yaratacağı olası sorunları özellikle DTÖ kuralları açısından ele almaktadır.
ABD ve AB’nin “ticaretin iklim değişikliğiyle mücadelede bir araç olarak kullanılması” konusunda benzer nihai hedefleri sürdürdükleri belirtilmiştir.[2] Gerek ulusal düzenlemelerin gerekse ikili anlaşma veya müzakerelerle getirilecek düzenlemelerin mevcut uluslararası düzenlemelerle etkileşimi olacaktır. Konu aynı alana, örneğin çevre ilişkin olabileceği gibi devlet tarafından getirilecek düzenlemeler aynı anda birden fazla hukuk sistemini etkileyebilecektir. Örneğin; karbon emisyonuna ilişkin getirecek düzenlemeler, çevreye ilişkin getirilen ulusal düzenlemeler hem uluslararası çevre hukuku hem de DTÖ kuralları çerçevesinde ülkeler açısından sorumluluk doğurabilecektir.[3] Devletler taraf oldukları ticarete ilişkin antlaşmalardan dolayı, örneğin Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlaşması (General Agreement on Tariffs and Trade-GATT), Hizmet Ticareti Genel Antlaşması (General Agreement on Trade in Services-GATS), Ticaretle Bağlantı Fikri Mülkiyet Hakları Antlaşması (The Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights-TRIPS) ya da taraf oldukları çevreye ilişkin Paris Anlaşması gereği yükümlülük altına girmişlerdir.
Çalışmada ulusal ya da ikili düzeyde getirilen iklim değişikliği ve çevreye ilişkin getirilen düzenlemelerin uluslararası ticaret hukuku açısından uygunluğu ve uluslararası sorumluluğa sebep olup olmayacağı konusu değerlendirilecektir. Konu özellikle iki örnek üzerinden incelenecektir. ABD için “Enflasyon Azaltma Yasası” (Inflation Reduction Act-IRA), AB için ise karbon sınırı ayarlama mekanizması (carbon border adjustment mechanism-CBAM).
Amerika Birleşik Devletleri Düzenlemeleri
ABD için 2022 yılında önemli gelişmeler olmuş ve “Enflasyon Azaltma Yasası” (Inflation Reduction Act-IRA) kabul edilmiştir.[4] Bu düzenlemenin Amerikan tarihindeki en iddialı iklim eylemini temsil eden ve ülkenin tamamında temiz enerji alanında oyunun kurallarını değiştiren yatırımlara katalizörlük yapacağı belirtilmiştir.[5] “Enflasyon Azaltma Yasası”, her biri ABD sera gazı (GHG) emisyonlarının azaltılması veya iklim değişikliğinin etkilerine uyum ve dayanıklılığın teşvik edilmesi de dâhil olmak üzere iklim değişikliği ile ilgili konuları doğrudan veya dolaylı olarak ele alan bazı hükümler içeren sekiz başlık içermektedir.[6] Örneğin belirli “yerli içerik gerekliliklerine” bağlı (specific domestic content requirements) mali teşvikler (financial incentives), veya elektrikli araçların (electric vehicles-EV) satın alınması ve yenilenebilir enerji ekipmanlarına yatırım için vergi kredileri gibi düzenlemeler içermektedir.
Söz konusu düzenlemedeki devlet yardımı, vergi indirimleri, krediler DTÖ kurallarına aykırılık teşkil edebileceği için DTÖ teşvik kavramları kapsamında, “Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlaşması” (Agreement on Subsidies and Countervailing Measures), DTÖ ek anlaşmalardan (plurilateral agreement) olan ancak anlaşmaya taraf olanlar açısından “Devlet Alımları Anlaşması” (Agreement on Government Procurement) değerlendirilmelidir. “Güvenlik Önlemleri Anlaşması” (Agreement on Safeguards) ve “Ticaretle Bağlantılı Yatırım Tedbirleri Anlaşması” (Agreement on Trade-Related Investment Measures -TRIMS) nın uygulanabilirliği ve düzenlemelerin uygunluğu tartışılabilecektir. Ayrıca “yerli içerik gerekliliğine” bağlama şartları da yine DTÖ kuralları açısından sorun yaratıp sorumluluk doğurabileceği için özellikle GATT Maddeler I ve III kapsamında “ulusal muamele ilkesi” (national tretment), “en çok gözetilen ülke kaydı” (most favored nation clause), GATT Madde II “pazara erişim ilkesi” (market access), taraf olanlar için Devlet Alımları Anlaşması”, “Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlaşması” özellikle madde 3(1)b dikkate alınmalıdır.[7]
ABD yasası üzerine AB merkezli birçok şirket ABD de faaliyetlerini genişletmeyi ve ABD’ye yatırım yapmayı planlamaktadır.[8]
Avrupa Birliği Düzenlemeleri
AB'nin hem emisyon ticaret sistemi (emissions trading system- ETS) hem de bunu takip eden karbon sınırı ayarlama mekanizması (carbon border adjustment mechanism-CBAM) yoluyla yeşil ticaret parametreleri oluşturmaya yönelik titiz çalışmaları bulunmaktadır.[9]
Avrupa Komisyonu’nun 1 Şubat 2023’te sunduğu “Yeşil Mutabakat Endüstriyel Planı” (Green Deal Industrial Plan) Avrupa'nın “net sıfır endüstrisinin” (net-zero industry) rekabet gücünü artırmayı ve iklim nötrlüğüne (climate neutrality) hızlı geçişi desteklemeyi amaçlamaktadır.[10] Avrupa'yı 2050 yılına kadar iklim açısından nötr ilk kıta haline getirme hedefini belirtmektedir.[11] Yeşil Mutabakat Endüstriyel Planı: AB'nin net sıfıra geçişi için kilit öneme sahip olan ve ekonomik büyüme ve kaliteli istihdam için önemli bir yeni kaynağı temsil eden teknolojilere, ürünlere ve çözümlere erişimini sağlayacak,rekabet gücünü güçlendirecek, net sıfır sanayi tabanına ve yeşil sanayi inovasyonuna yatırım çekecektir.[12]
Yeşil Mutabakat Planı kapsamında düzenlenen Planlan benzeri görülmemiş AB fonları dahil yüksek hacimli vergi̇ dışı teşvikler, ulusal fonlar, destekler DTÖ kuralları çerçevesinde sorun yaratabilecektir.
Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği Arasındaki Gelişmeler
Taraflar arasında “transatlantik ittifak” (transatlantic alliance) bulunmaktadır ve “ABD-AB Ticaret ve Teknoloji Konseyi”' (U.S.-EU Trade and Technology Council-TTC) oluşturulmuştur.[13]
Ayrıca, ABD hükümeti tarafında ABD Ticaret Temsilcisi (US Trade Representative- USTR), ABD Enerji Bakanlığı (DOE) ve ABD Dışişleri Bakanlığı, AB'den ise Avrupa Komisyonu Ticaret Genel Müdürlüğü (DG Ticaret)’nün yer aldığı “Sürdürülebilir Çelik ve Alüminyum Küresel Düzenlemesi” (Global Arrangement on Sustainable Steel and Aluminum -GASSA) 2021 Eylül ayından beri müzakere edilmektedir.[14] Ayrıca yeşil ürünler için entegre bir transatlantik pazarın temellerini atmayı amaçlamayan “Sürdürülebilir Ticaret Transatlantik Girişimi” (Transatlantic Initiative on Sustainable Trade-TIST) yürütülmektedir.[15] “Yeşil Kamu Alımlarına İlişkin En İyi Uygulamaların ABD-AB Ortak Kataloğu” (Joint U.S.-EU Catalogue of Best Practices on Green Public Procurement) bulunmaktadır.[16]
Yıllar içinde bu iş birliği kapsamında birçok adım atılmış ve gelişmeler devam etmektedir. 2023 Mayıs toplantısında kurulan “Transatlantik Sürdürülebilir Ticaret Girişimi” (the Transatlantic Initiative on Sustainable Trade- (TIST)) bulunmaktadır.[17] Bu girişim mal ve teknolojilerde çevreye duyarlı ticareti kolaylaştıran ve güçlü, sürdürülebilir, dirençli bir transatlantik pazarının oluşturulmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. “Kritik Mineraller Anlaşması” için müzakereler devam etmektedir. Mayıs 2023 tarihli 4. TTC toplantısında sunulan “Elektrikli Araç Şarj Altyapısının Devlet Destekli Uygulanması için Transatlantik Teknik Tavsiyeler” (Transatlantic Technical Recommendations for Government Funded Implementation of Electric Vehicle Charging Infrastructure) bulunmaktadır. En son toplantı sonrası yapılan Ortak Açıklamada: “Güneş panelleri, yarı iletkenler ve kritik hammaddeler de dahil olmak üzere stratejik tedarik zincirlerini çeşitlendirmek ve diğer ülkelerin piyasa dışı politika ve uygulamalarından kaynaklananlar da dahil olmak üzere kırılganlıkları azaltmak için TTC aracılığıyla iş birliği yapmaya devam edileceği” belirtilmiştir.[18]
“Kritik ve aşırı bağımlılıkların azaltılması ve stratejik tedarik zincirlerinin dayanıklılığının güçlendirilmesi de dâhil olmak üzere, ticaret ve yatırım ilişkilerimizin riskten arındırılması ve çeşitlendirilmesine yönelik (de-risk ve diversify) çabaların sürdürülmesi hedefini paylaştıkları” vurgulamışlardır.
ABD ve AB’nin başta Çin’den gelen ürünler özellikle “elektrikli araçlar” kaygısı olmak üzere kaygıları benzerdir. Riskten arındırman (de-risking) kavramı sık sık gündeme gelmektedir.[19] Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen tarafından 2023 baharında ortaya atılan bu terim, kritik tedarik zincirlerindeki aşırı bağımlılıkları azaltarak dış aksaklıklara maruz kalmayı en aza indirerek tedarik zincirlerine ek esneklik kazandırma arzusunu ifade etmektedir.[20]
2023 tarihli konuşmasında Avrupa Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen'in küresel pazarların ucuz Çin malı elektrikli araçlarla "dolup taştığını", fiyatların büyük devlet sübvansiyonları ile yapay olarak düşük tutulduğu ve bu sebeple piyasanın bozulduğunu söylemesiyle[21] birlikte, Komisyon'un Çin'den gelen elektrikli araçlara yönelik sübvansiyon karşıtı bir soruşturma başlattığını duyurmuştur.[22] ABD’nin de Çin’in ürünleri için aldıkları benzer kararlarına ilerleyen bölümde değinilecektir.
ABD ve AB arasında müzakereler devam etmekle birlikte kendi karbon düzenlemeleri farklıdır. ABD’de karbon için federal bir fiyat belirlememiştir ancak düzenleme getirme çabaları devam etmektedir. Kanıtla Yasası (Prove It Act) önerisinde bulunulmuş, kabul edilmesi durumunda ABD Enerji Bakanlığı’na, kapsam dahilindeki ABD mallarının emisyon yoğunluğunu gösteren bir çalışma yayınlamaya yönlendirecektir.[23] Senatör Senator Sheldon’ın “Temiz Rekabet Yasa” (the Clean Competition Act) teklifinde de AB düzenlemeleriyle benzer karbon fiyatlandırması teklifi yapılmıştır.[24] Tartışmalar devam etmektedir ve yakın zamanda konuya ilişkin düzenleme getirilmesi beklenmektedir.
Değerlendirme:
Yukarı bölümde kısaca ele alındığı üzere gerek ABD ve AB’nin kendi düzenlemelerinde gerekse aralarındaki iş birliği kararlarında temiz enerjinin teşviki için özellikle vergi indirimleri, teşvikler gündeme gelmektedir. Düzenlemeler incelendiğinde vergi avantaj ve indirimlerin “yerli ürün kullanma şartına” bağlandığı da görülmektedir. İkili ilişkilerin ve iş birliğinin temelinde özellikle Çin’deki bu sektördeki gelişmelerin önemli olduğu görülmektedir. Çin ise ABD ve AB uygulamalarının DTÖ Kurallarına aykırılığı sebebiyle yakın zamanda DTÖ Uyuşmazlık Mekanizmasını başlatmıştır.
Konu günümüzde ayrıca ABD, AB, Kanada gibi ülkelerin Çin’in elektrikli araçlarına “uygulanan teşvikler” nedeniyle haksız avantaj sağladığı gerekçesiyle 100% tarife uygulamalarıyla gündeme gelmektedir.[25] Aslında ABD ve AB düzenlemeleri de yukarıda bahsedildiği üzere sektöre getirilen teşvikler/sübvansiyonlar, vergi indirimleri üzerinedir.
ABD, Çin malı elektrikli araçlar, bataryalar ve çiplere yönelik gümrük vergisi artışlarının 1 Ağustos'ta başlayacağını açıklamıştır.[26] Örneğin elektrikli araçlar konusunda yapılan açıklamada[27]: Bölüm 301 (Section 301) kapsamında elektrikli araçlara uygulanan tarife oranı 2024 yılında yüzde 25'ten yüzde 100'e yükseleceği, Çin'in elektrikli araç ihracatının sübvansiyonlar ve piyasa dışı uygulamalar sebebiyle 2022'den 2023'e kadar yüzde 70 oranında artığı ve önemli kapasite fazlası risklerine yol açtığı belirtilmiştir. Elektrikli araçlara uygulanacak yüzde 100 gümrük vergisi oranının Amerikalı üreticileri Çin'in haksız ticaret uygulamalarından koruyacağı ve bu eylemin Başkan Biden'ın otomobil endüstrisinin geleceğinin “Amerikalı işçiler tarafından Amerika'da üretilmesini sağlama vizyonunu” ilerleteceği vurgulanmıştır. Başkan'ın “Amerika'ya Yatırım gündemi” kapsamında da batarya üretimi ve kritik minerallerin üretimi için ticari vergi kredileri, elektrikli araçların benimsenmesi için tüketici vergi kredileri, akıllı standartlar, elektrikli araç şarj altyapısına federal yatırımlar ve elektrikli araç ve batarya üretimini tedarik etmek için hibeler yoluyla güçlü bir elektrikli araç pazarının geliştirilmesinin teşvik edileceği belirtilmiş ve elektrikli araçlara uygulanan tarife oranındaki artış, bu yatırımları ve istihdamı haksız fiyatlı Çin ithalatından koruyacağı belirtilmiştir.[28]
Benzer şekilde AB de kendi motor endüstrisini korumak için harekete geçerken Çin'in elektrikli araçlarına yönelik gümrük vergilerini arttırmıştır.[29] Komisyon, Çin'den gelen sübvansiyonlu elektrikli otomobiller hakkında soruşturma başlatmıştır.[30] Çin ile görüşmeler devam ederken Çin'den ithal edilen bataryalı elektrikli araçlara geçici telafi edici vergi uygulamıştır.[31]
Son dönemin önemli gelişmeler olmuştur Çin hem AB hem de ABD düzenlemeleri için DTÖ Uyuşmazlık Çözüm Mekanizmasına başvurmuştur.
Çin, Ağustos 2024 tarihinde AB'nin elektrikli araç tarifeleri konusunda GATT 1994 madde VI (Antidamping (Antidumping) ve Telafi Edici Tedbirler) ve “Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlaşması”’nın bazı maddelerine aykırılık sebebiyle Dünya Ticaret Örgütü uyuşmazlık çözüm mekanizmasının ilk adımı olan istişare talebi ile başvurmuştur.[32]
26 Mart 2024 tarihinde Çin, ABD'nin “Enflasyon Azaltma Yasası” kapsamında sağladığını iddia ettiği, ithal mallar yerine yerli malların kullanımına bağlı olan veya başka bir şekilde Çin menşeli mallara karşı ayrımcılık yapan bazı sübvansiyonlarla ilgili olarak ABD ile istişarelerde bulunma talebinde bulunmuştur.[33] Bunlar: (i) Temiz Araç Kredisi; ve (ii) Yenilenebilir Enerji Vergi Kredileri (Enerji Mülkiyeti için Yatırım Vergi Kredisi; Temiz Elektrik Yatırım Vergi Kredisi; Yenilenebilir Kaynaklardan Elektrik için Üretim Vergi Kredisi; ve Temiz Elektrik Üretim Vergi Kredisi dahil).”[34] Çin, itiraz edilen tedbirlerin aşağıdaki hususlarla tutarsız göründüğünü iddia etmiştir: GATT Madde III:4, “Ticaretle Bağlantılı Yatırım Tedbirleri Anlaşması” (TRIMS) madde 2.1 ve 2.2 ve “Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlaşması maddeleri” 3.1(b) ve 3.2. Çin, 15 Temmuz 2024 tarihinde bir panel kurulmasını talep etmiştir. 26 Temmuz 2024 tarihli toplantıda, bir panel kurulmasını ertelemiştir.[35] Çin bu yasanın modern ekonomi tarihindeki en büyük tek sübvansiyon önlemi olabileceğini belirtmiştir.[36] Özellikle şarta bağlı sübvansiyonlar da dahil olmak üzere ithal mallar yerine yerli malların kullanılması veya başka bir şekilde ithal mallara karşı ayrımcılık yapılması konularına itiraz edilmiştir.[37]
Çözüm Önerileri ve Sonuç
DTÖ, ticaret ve iklim yönetişimi arasındaki bağlantıya yönelik kuralların oluşturulması için uygun bir forum olduğu ve DTÖ’nün yeniden canlandırılması için çalışılması gerektiği belirtilmiştir.[38]
Yukarıda ele alınan gerek ABD için “Enflasyon Azaltma Yasası” (Inflation Reduction Act-IRA) gerekse AB için ise karbon sınırı ayarlama mekanizması (carbon border adjustment mechanism-CBAM) kapsamında getirilen bazı düzenlemeler DTÖ şemsiyesi altında sübvansiyon/teşvik kapsamında değerlendirilebilir. Benzer şekilde ABD ve AB’nin Çin’in elektrikli araçlarına uygulayacakları yüksek tarife gerekçelerini de Çin de uygulanan teşvik ve getirdikleri diğer düzenlemeler de aynı kapsamda gündeme gelecektir. Hali hazırda DTÖ kapsamında karmaşık olan sübvansiyonlar ve telafi edici tedbirler konusu iklim değişikliği ve çevre konusunda getirilen teşvikler için farklı düzenleme ihtiyacı doğurmuştur. Getirilecek düzenlemeler aynı zamanda bu imkânın sırf korumacı önlem olarak uygulanmasına da engel olabilecek, uyuşmazlık çözüm mekanizmasında da karar alma sürecini kolaylaştırabilecektir. Ayrıca gerekli olduğu ölçüde “çevre konusu” istisnalar kapsamına alınabilecektir. Her ne kadar mevcut GATT Madde XXIV istisnalar düzenlemesi çevreye ilişkin açık bir düzenleme getirmemiş olsa da mevcut anlaşmaya değişiklik getirilmesi ve yürürlüğe girmesi için kabul süreci çok olası gözükmese de özellikle “ticaretin iklim değişikliğiyle mücadelede bir araç olarak kullanılması” sebebiyle madde kapsamının genişletilmesi de gündeme gelebilecektir.
ABD ve AB’nin özellikle “Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlaşması” (Agreement on Subsidies and Countervailing Measures) ve Tarım Anlaşması'nın (Agreement on Agriculture) çevresel zararı en aza indirecek ve yeşil mal ve hizmetlerin ticaretini teşvik edecek şekilde reform edilmesi için çalışması önerilmiştir.[39]
Bu alanda da özelikle DTÖ teşvikler, yeşil politika alanı (green policy space) konusunda çalışmalar bulunmaktadır.[40] Bu çalışmada sadece potansiyel sorunlara ve gelişmelere dikkat çekilmesi amaçlandığı için ayrı bir çalışma konusu olacak DTÖ kapsamında teşvikler/sübvansiyonlar konusu detaylı şekilde değerlendirilmemiştir.
Ticaret ve iklim değişikliği arasındaki bağlantıya ilişkin DTÖ alanındaki gelişmelere bakıldığında: En son Abu Dabi’de düzenlenen 13. Bakanlar Konferansında konu gündeme gelmiştir.[41] Konferansın Bilgilendirme Notunda: Ticaret ve çevreye ilişkin olarak hükümetlerin, ticaret politikalarını iklim değişikliği ve diğer çevresel zorluklarla mücadelede önemli araçlar olarak görmeye başladığı belirtilmiştir.[42] Toplantıda DTÖ üyeleri ilk defa sürdürülebilir kalkınma konusunda özel görüşmeler gerçekleştirmiştir. Konferansın son gününde, 2 Mart 2024 tarihinde, DTÖ üyeleri aşağıdaki paragrafı içeren Abu Dabi Bakanlar Deklarasyonunu: “Marakeş Anlaşması'ndaki hedefleri hatırlatarak ve çok taraflı ticaret sisteminin, DTÖ'nün görev alanıyla ilgili olduğu ölçüde, BM 2030 Gündemi ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşılmasına katkıda bulunmada oynayabileceği rolü kabul ederek, ticaretin ve sürdürülebilir kalkınmanın ekonomik, sosyal ve çevresel olmak üzere üç ayağındaki öneminin altını çiziyoruz.” kabul etmiştir.
Ayrıca DTÖ üyelerinden oluşan üç grup Bakanlar Konferansında çeşitli girişimlerinde kaydettikleri ilerlemeyi ve gelecek yıllar için çalışma planlarını sunmuştur. Sırasıyla: 78 üyeden oluşan “Plastik Kirliliği ve Çevresel Açıdan Sürdürülebilir Plastik Ticareti Diyaloğu” (the Dialogue on Plastics Pollution and Environmentally Sustainable Plastics Trade (DPP)); 76 üyeden oluşan “Ticaret ve Çevresel Sürdürülebilirlik Yapılandırılmış Görüşmeleri” (the Trade and Environmental Sustainability Structured Discussions (TESSD)); ve 48 üyeden oluşan “Fosil Yakıt Sübvansiyonları Reformu” (Fossil Fuel Subsidies Reform (FFSR)).
Konu açısından özellikle “Fosil Yakıt Sübvansiyonları Reformu” önemlidir.[43] Aralık 2021'de bir grup DTÖ üyesi tarafından girişimi başlatan bir bakanlar bildirisi yayımlanmıştır. Bu girişim: “Savurgan tüketimi teşvik eden verimsiz fosil yakıt sübvansiyonlarını rasyonelleştirmeyi ve aşamalı olarak kaldırmayı amaçlamakta ve DTÖ üyelerini DTÖ'deki tartışmaları ilerletmek için bilgi ve deneyimlerini paylaşmaya teşvik etmektedir".[44]
Bir çalışmada belirtildiği üzere: “DTÖ üyesi ülkelerin ticaret ve çevre alanını geliştirmek ve çevresel hedeflerle daha yakın bir uyum sağlamak için egemenliklerinin bir kısmından vazgeçmeleri gerekebileceği ve değişimin DTÖ kurallarının iklim değişikliğine ilişkin Paris Anlaşması ve 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi ile daha iyi entegre olacak şekilde genişletilmesini ile gerçekleşebileceği” belirtilmiştir.[45]
Kanımca DTÖ “mevcut kuralları” özellikle çevreye ilişkin getirilen düzenlemeleri engellemekte ya da mevcut DTÖ kurallarına aykırılık itirazı için zemin hazırlamaktadır. ABD ve AB örneğine bakıldığında yukarıda incelenen düzenlemelerin kapsamı Çin’den gelen elektrikli araçlarına uygulayacakları tarife artışı için gerekçe gösterdikleri argümanlarla benzerlik göstermektedir. Bu sebeple de mevcut kurallar çerçevesinde konu bir kısır döngüye dönüşmektedir.[46] DTÖ yapısında çalışmada bahsedildiği üzere özellikle “Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlaşması”’nda değişiklikler tartışılmalıdır.
Bu alanda yapılacak değişikliklere bundan sonraki Bakanlar Konferanslarında gündeme gelecek konular ve DTÖ uyuşmazlık çözüm mekanizmasının vereceği kararlar yön verecektir. Özellikle Çin’in yukarıda bahsedilen AB'nin elektrikli araç tarifeleri konusunda ve Çin’in ABD'nin “Enflasyon Azaltma Yasası” kapsamında yaptığı başvuruların sonuçları önemli olacaktır.
Dipnotlar
DTÖ Anlaşma metni “Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlaşması” (Agreement on Subsidies and Countervailing Measures) olmakla birlikte çalışmada teşvik kelimesi de sübvansiyon ile eş anlamlı kullanılacaktır. ↩︎
Transatlantic Trade and Climate: A Strategic Roadmap for 2024, Emily Benson, Published January 31, 2024, https://www.csis.org/analysis/transatlantic-trade-and-climate-strategic-roadmap-2024. ↩︎
Uluslararası Ticaret ve Uluslararası Yatırım Hukuku etkileşimi örneği için bakınız: Pınar Karacan (2017). Devletlerin Düzenleme Getirirken Neden Uluslararası Ticaret Hukuku ve Uluslararası Yatırım Hukuku Dengesini Bilmesi Gerekir? Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 187-201. ↩︎
https://www.congress.gov/bill/117th-congress/house-bill/5376/text, 16 Ağustos 2022. Özellikle Covid-19 Pandemi dönemi yaşanan süreci telafi etme düşüncesiyle de getirilen bu düzenlemeler ayrıca “ABD Çipler ve Bilim Yasası (USA Chips and Science Act-2022)” de kabul edilmiştir. Ancak bu çalışmada sadece Enflasyon Azaltma Yasası düzenlemelerinin DTÖ kurallarıyla etkileşimine dikkat çekilmiştir. ↩︎
https://www.energy.gov/lpo/articles/transforming-clean-energy-financing-and-supply-chains-united-states-lpo-one-year-after, https://www.whitehouse.gov/cleanenergy/inflation-reduction-act-guidebook/ ↩︎
https://www.congress.gov/bill/117th-congress/house-bill/5376/text, https://www.whitehouse.gov/cleanenergy/inflation-reduction-act-guidebook/ ↩︎
Bu konuda bakınız: US Inflation Reduction Act: Yet Another Green Industrial Policy on Trial at the WTO, Dr Henok Asmelash, 22 April 2024: https://www.birmingham.ac.uk/news/2024/us-inflation-reduction-act-yet-another-green-industrial-policy-on-trial-at-the-wto, https://blog.bham.ac.uk/lawresearch/2024/04/us-inflation-reduction-act-yet-another-green-industrial-policy-on-trial-at-the-wto/ ↩︎
https://www.reuters.com/markets/company-reaction-us-inflation-reduction-act-2023-02-23/ ↩︎
https://www.csis.org/analysis/transatlantic-trade-and-climate-evaluating-differences-and-commonalities-mutual-approaches ↩︎
https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/green-deal-industrial-plan_en ↩︎
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/QANDA_23_511 ↩︎
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/QANDA_23_511 ↩︎
https://ustr.gov/about-us/policy-offices/press-office/fact-sheets/2021/october/fact-sheet-us-eu-arrangements-global-steel-and-aluminum-excess-capacity-and-carbon-intensity ↩︎
https://www.csis.org/analysis/transatlantic-trade-and-climate-evaluating-differences-and-commonalities-mutual-approaches, Transatlantic Trade and Climate Evaluating Differences and Commonalities in Mutual Approaches, Emily Benson, Center for Strategic and International Studies. ↩︎
https://ustr.gov/sites/default/files/EU-US TTC6_Annex_GPP Best Practices.pdf ↩︎
Bu alandaki gelişmeler için bakınız: Transatlantic Initiative on Sustainable Trade (TIST) Stakeholder Engagement Event — Summary Report, https://futurium.ec.europa.eu/en/EU-US-TTC/news/transatlantic-initiative-sustainable-trade-tist-stakeholder-engagement-event-summary-report ↩︎
U.S-EU Joint Statement of the Trade and Technology Council: https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2024/04/05/u-s-eu-joint-statement-of-the-trade-and-technology-council-3/, 5 Nisan 2024. ↩︎
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/speech_23_4426 ↩︎
https://www.csis.org/analysis/transatlantic-trade-and-climate-evaluating-differences-and-commonalities-mutual-approaches ↩︎
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/speech_23_4426 ↩︎
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_4752 ↩︎
https://curtis.house.gov/news/documentsingle.aspx?DocumentID=3284 ↩︎
Transatlantic Trade and Climate: A Strategic Roadmap for 2024, Emily Benson, Published January 31, 2024, https://www.csis.org/analysis/transatlantic-trade-and-climate-strategic-roadmap-2024. ↩︎
https://www.reuters.com/markets/us/us-announces-details-higher-china-tariffs-some-start-aug-1-2024-05-22/#:~:text=President Joe Biden will keep,of semiconductor duties to 50%. ↩︎
(FACT SHEET: President Biden Takes Action to Protect American Workers and Businesses from China’s Unfair Trade Practices, 14 Mayıs 2024: https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2024/05/14/fact-sheet-president-biden-takes-action-to-protect-american-workers-and-businesses-from-chinas-unfair-trade-practices/#:~:text=The tariff rate on electric,2023—jeopardizing productive investments elsewhere. ↩︎
https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2024/05/14/fact-sheet-president-biden-takes-action-to-protect-american-workers-and-businesses-from-chinas-unfair-trade-practices/#:~:text=The tariff rate on electric,2023—jeopardizing productive investments elsewhere. ↩︎
https://www.bbc.com/news/articles/cy99z53qypko, 4 Temmuz 2024. https://www.euronews.com/my-europe/2024/08/20/brussels-edges-closer-to-slapping-definitive-tariffs-on-chinese-electric-vehicles ↩︎
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_4752. ↩︎
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_3630 ↩︎
https://www.wto.org/english/news_e/news24_e/ds626rfc_14aug24_e.htm, https://www.euronews.com/business/2024/08/09/china-appeals-to-world-trade-organisation-over-eu-electric-vehicle-tariffs, 09.08.2024. ↩︎
(United States — Certain Tax Credits Under the Inflation Reduction Act, DS623), https://www.wto.org/english/news_e/news24_e/ds623rfc_28mar24_e.htm#:~:text=DISPUTE SETTLEMENT-,China initiates dispute regarding US tax credits for electric vehicles,vehicles and renewable energy projects, https://www.wto.org/english/tratop_e/dispu_e/cases_e/ds623_e.htm , https://www.wto.org/english/news_e/news24_e/ds623rfc_28mar24_e.htm#:~:text=DISPUTE SETTLEMENT,China initiates dispute regarding US tax credits for electric vehicles,vehicles and renewable energy projects. ↩︎
https://www.wto.org/english/tratop_e/dispu_e/cases_e/ds623_e.htm ↩︎
https://www.wto.org/english/tratop_e/dispu_e/cases_e/ds623_e.htm ↩︎
https://docs.wto.org/dol2fe/Pages/FE_Search/FE_S_S009-DP.aspx?language=E&CatalogueIdList=305145&CurrentCatalogueIdIndex=0&FullTextHash=&HasEnglishRecord=True&HasFrenchRecord=True&HasSpanishRecord=True ↩︎
https://docs.wto.org/dol2fe/Pages/FE_Search/FE_S_S009-DP.aspx?language=E&CatalogueIdList=305145&CurrentCatalogueIdIndex=0&FullTextHash=&HasEnglishRecord=True&HasFrenchRecord=True&HasSpanishRecord=True ↩︎
Transatlantic Trade and Climate: A Strategic Roadmap for 2024, Emily Benson, Published January 31, 2024, https://www.csis.org/analysis/transatlantic-trade-and-climate-strategic-roadmap-2024. ↩︎
Transatlantic Trade and Climate: A Strategic Roadmap for 2024, Emily Benson, Published January 31, 2024, https://www.csis.org/analysis/transatlantic-trade-and-climate-strategic-roadmap-2024. ↩︎
Mandy Meng Fang: https://eastasiaforum.org/2024/05/26/wto-struggles-with-us-china-clean-energy-competition/, Greening the road: China’s low-carbon energy transition
and international trade regulation, Mandy Meng Fang and Weihuan Zhou, Leiden Journal of International Law (2022), 35, 357–378, https://www.cambridge.org/core/journals/leiden-journal-of-international-law/article/greening-the-road-chinas-lowcarbon-energy-transition-and-international-trade-regulation/469BBF66267DF14CDC4C011C338BA95F. The First Ten Years of WTO Jurisprudence on Renewable Energy Support Measures: Has the Dust Settled Yet?, Henok Asmelash, Published online by Cambridge University Press: 18 July 2022, https://www.cambridge.org/core/journals/world-trade-review/article/first-ten-years-of-wto-jurisprudence-on-renewable-energy-support-measures-has-the-dust-settled-yet/ED27241AAFD9EB17712FCAFA38CA7DD6. Resuscitating WTO fort the Energy Transition: Why, How, and Who, G. Jain, C. Bataille, N. Kaufman, Sagatom Saha, https://thedocs.worldbank.org/en/doc/2dc5e138aa82344c21c4654ccc3d4c5f-0050022024/original/Resuscitating-WTO-for-Energy-Transition-Jain-Bataille-Kaufman-Saha.pdf. ↩︎https://www.wto.org/english/thewto_e/minist_e/mc13_e/briefing_notes_e/briefing_notes_e.htm ↩︎
https://www.wto.org/english/thewto_e/minist_e/mc13_e/briefing_notes_e/environment_e.htm ↩︎
https://www.wto.org/english/tratop_e/envir_e/ffsr_background_note_mc13_e.pdf ↩︎
https://www.wto.org/english/tratop_e/envir_e/fossil_fuel_e.htm ↩︎
WTO, Climate Change, and Sustainable Development, 21 Şubat 2024, By Raymond Saner,https://sdg.iisd.org/commentary/guest-articles/wto-climate-change-and-sustainable-development/, Raymond Saner (2024) “The WTO, Climate Change and Sustainable Development” (accepted for publication to be published as IJSD 2024 V27 N3): https://www.diplomacydialogue.org/images/files/20240207-2024_IJSD_2024_V27_N3.pdf ↩︎
Benzer görüş: Global Trade Watch Director Melinda St. Louis: https://www.citizen.org/news/chinas-attack-on-u-s-inflation-reduction-act-shows-need-for-reform-of-wto-rules-to-remove-barriers-to-climate-action/ ↩︎
