Bilindiği üzere çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin dengenin sağlanması amacıyla 4857 sayılı İş Kanunu ile belirli düzenlemeler getirilmiş olup, ilgili mevzuat ile sözleşmeye dayalı kurulan işçi ve işveren arasındaki ilişkilere yönelik belirli sosyal ve ekonomik haklar sağlanmıştır.
İlgili mevzuat ile düzenlenen başlıca haklar arasında ise maaş alacağı, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, yıllık ücretli izin, ölüm izni, evlilik izni, hastalık ve dinlenme izni, yeni iş arama izni, hafta tatili izni, ulusal bayram ve tatil günleri çalışanlara tanınan izin, analık halinde çalışma ve süt izni yer almaktadır.
Bu yazıda 29.01.2016 kabul tarihli ve 10.02.2016 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmış olan 6663 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun[1] ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na eklenen Ek Madde 5 ile getirilen düzenlemelerle birlikte ayrıca 4857 sayılı İş Kanunu’nun "Kısmi Süreli ve Tam Süreli İş Sözleşmesi" kenar başlıklı 13. maddesi ve "Analık Halinde Çalışma ve Süt İzni" kenar başlıklı 74. maddesinde yer alan doğum izni ve izin sürelerine ilişkin değişiklikler başlıklar halinde ele alınarak açıklanmaya çalışılmıştır.
4857 sayılı İş Kanunu madde 74:
İlgili madde ile kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmayacaklarına ilişkin getirilen düzenlemeye ek olarak başlıca doğum ve evlatlık alma ile ilgili olmak üzere belirli bazı olası durumlara ilişkin düzenlemeler getirilmiştir.
6663 sayılı Kanun madde 22 ile İş Kanunu'nun 74. maddesine, mevcut düzenlemede daha önce yer almayan, doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü; üç yaşını doldurmamış çocuğun evlatlık alınması; çoğul doğum; çocuğun engelli doğması hali ve son olarak çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla verilebilecek izin süreleri eklenmiştir. Şöyle ki;
- doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan sürelerin babaya kullandırılacağı,
- üç yaşını doldurmamış çocuğun evlat edinilmesi durumunda ise eşlerden birine veya evlat edinen çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılacağı,
- kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verileceği,
- çoğul doğum hâlinde ise belirtilen sürelere otuzar gün ekleneceği,
- çocuğun engelli doğması hâlinde sürenin üç yüz altmış gün olarak uygulanacağı düzenlenmiş olup, bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümlerin uygulanmayacağı belirtilmiştir.
İlgili maddenin değişiklik sonrası hali, değişiklikle eklenen kısımları işaretlenmiş olarak, aşağıya alınmıştır:
Analık halinde çalışma ve süt izni
Madde 74 - Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır. == Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır.
==
Birinci fıkra uyarınca kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.
Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.
Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir.
Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.
İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir.Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.
Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam birbuçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kulllanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.
Bu madde hükümleri iş sözleşmesi ile çalışan ve bu Kanunun kapsamında olan veya olmayan her türlü işçi için uygulanır.
4857 sayılı İş Kanunu madde 13:
Bu maddede yapılan değişikliklerle kısmi süreli iş sözleşmesi ve tam süreli iş sözleşmesine ilişkin düzenlemeler getirilmiş olup yapılan değişiklik ile 74. maddede öngörülen doğum izinlerinin bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar ebeveynlerden birinin kısmi süreli çalışma talebinde bulunabileceği düzenlemesi getirilmiştir.
Ayrıca kısmi süreli çalışma talebinde bulunan ve çalışmaya başlayan işçinin aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebileceği belirtilmiştir.
Bu durumda işveren, kısmi süreli çalışma talebinde bulunan işçi yerine tam süreli iş sözleşmesi ile çalışmak üzere işçi alabilecek olup, yapılan değişiklik gereğince kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması durumunda ise, yerine alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona ereceği düzenlenmiştir. Bu haktan faydalanabilmek ve tam zamanlı çalışmaya dönebilmek için işçi enaz bir ay önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmalıdır.
Madde Metninin son hali şu şekildedir:
Kısmî süreli ve tam süreli iş sözleşmesi
Madde 13 - İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmî süreli iş sözleşmesidir.
Kısmî süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmî süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tâbi tutulamaz. Kısmî süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.
Emsal işçi, işyerinde aynı veya benzeri işte tam süreli çalıştırılan işçidir. İşyerinde böyle bir işçi bulunmadığı takdirde, o işkolunda şartlara uygun işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen tam süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçi esas alınır.
İşyerinde çalışan işçilerin, niteliklerine uygun açık yer bulunduğunda kısmî süreliden tam süreliye veya tam süreliden kısmî süreliye geçirilme istekleri işverence dikkate alınır ve boş yerler zamanında duyurulur.
Bu kanunun 74 üncü maddesinde öngörülen izinlerin bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar bu maddeye göre ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Bu talep işveren tarafından karşılanır ve geçerli fesih nedeni sayılmaz. Bu fıkra kapsamında kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilir. Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması durumunda yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Bu haktan faydalanmak veya tam zamanlı çalışmaya geri dönmek isteyen işçi işverene bunu en az bir ay önce yazılı olarak bildirir. Ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz. Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren bu haktan faydalanır.
Beşinci fıkra kapsamında hangi sektör veya işlerde kısmi çalışma yapılabileceği ile uygulamaya ilişkin usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
6663 sayılı Kanun ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu'na eklenen Ek Madde 5:
4447 sayılı Kanuna eklenen Ek Madde 5 ile, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 74. maddesinin ikinci fıkrası ile işçiye sağlanan haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilecek olan ücretsiz izin sürecinde ödenecek olan yarım çalışma ödeneği, çalışma ödeneğinin süresi ve miktarı düzenlenmiştir:
- İşçiye, 4857 sayılı Kanunun 74. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin süresince yarım çalışma ödeneği ödenir.
- Ödenek süresi, 4857 sayılı Kanunun 63. maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadardır.
- Yarım çalışma ödeneği, çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde Fondan aylık olarak ödenir.
- Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır.
- Bu madde hükümlerinden yararlanılabilmesi için işçinin adına doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması, 4857 sayılı Kanunun 63. maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışılması ve doğum ve evlat edinme sonrası analık hâli izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde Kuruma doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması gerekir.
